Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Quảng Trị 25/01/2025 Danh sách tạp chí Hotline: 02333 852 458 Đặt báo Giới thiệu tạp chí

Tìm kiếm trên website chúng tôi

X

Đồng cảm “Bốn mùa thương nhớ”

Trong cuộc sống của con người thì sự ăn quan trọng vào bậc nhất. Cổ nhân có câu, dịch nghĩa ý rằng: Nước lấy dân làm trời, dân lấy ăn làm trời. Ăn không chỉ để sống, để tồn tại, để lao động, cống hiến mà còn là để khoái khẩu, để thưởng thức, suy ngẫm và trải nghiệm, đó là quan trọng như trải nghiệm ăn uống. Sự ăn không chỉ thỏa mãn đời sống vật dục tất yếu, bình thường và lành mạnh mà còn là văn hóa, hồn vía, là tâm tình, kỷ niệm, là da diết muôn vàn, đến nỗi một người Quảng Trị xa xứ như ký giả Nguyễn Linh Giang dường như cứ luôn mang mang tâm trạng hồi cố, hoài niệm theo Bốn mùa thương nhớ (tập tản văn, NXB Thanh Niên, 2024).

Hết thảy các món ăn, thức uống đều mang cốt cách chân quê Quảng Trị, nhiều thứ rất đỗi quen thân với dân bản địa như: chắt chắt, nuốt, mắm thính, cá kho, cá diếc… Có những món đã làm nên “thương hiệu” ẩm thực đặc sệt Quảng Trị như bún Sòng, nem chợ Sãi, rượu Kim Long… có món từ lâu đã vượt qua “biên giới” ẩm thực quê nhà như bánh ướt Phương Lang và mới đây là cháo bột cá tràu…

Thì đây, tác giả rưng rưng Thương nhớ cua đồng bằng cách “dẫn luận” đậm chất văn hóa làng dí dỏm mà ký ức quê nhà cứ dậy lên mùi đất bùn lấm láp:

Dân gian có câu đố: “Tám thằng dân vần hòn đá tảng / Hai anh xã vác giáo chạy theo. Là con gì?”. “Hòn đá tảng” chỉ thân cua đen xám như đá, bé nhỏ nhưng “cồng kềnh” như đá. “Tám thằng dân” là tám chân nghều ngào. “Hai anh xã vác giáo” là hai càng sắc như giáo. Ở quê tôi ngày trước cua bò ngập đồng. Các bà mẹ đi cấy, đi gặt lúa thường đeo cái oi ngang hông, gặp con cua bắt cho vào giỏ, cuối buổi là có lưng một giỏ cua về nấu canh. Canh cua thơm ngon, mát và bổ. Các cụ già có nói: “Già bát canh cua, trẻ manh áo mới”. Ý nói tuổi già chẳng cần gì, già lão móm mém rồi, chỉ cần bát canh cua đưa cơm; còn con trẻ được quần áo mới thì vui nhất. Ở Quảng Trị, cua đồng còn gọi là đam. Nước cạn, thiếp xuống ao mò đam, bắt cá / Nước nậy (nước lớn) thiếp lên rừng hái rau má, rau mưng” (Hò đối đáp).

Xem thế thì nói chuyện món ăn mà đâu chỉ có ngần ấy, nhiều thông tin, chi tiết thú vị cứ tuôn trào từ suối nguồn của nhớ và thương. Những thước phim cận cảnh, đặc tả về cua đồng trên nền cảm thụ từ văn nghệ dân gian.

Từ cua đồng, tác giả lại nhớ đến món mắm thính cũng rất đặc trưng của quê nghèo đã nuôi nấng biết bao thế hệ con dân Quảng Trị khôn lớn, trưởng thành từ… mắm. Mắm đã làm thức dậy cả một vùng quá khứ cứ thao thức và nhắc nhủ khôn nguôi:

Những ngày mưa rét, khi thức ăn thiếu thốn thì hũ mắm thính cá chuồn được đưa ra. Mắm thính cá chuồn có thể được kho với thịt ba chỉ, nhưng món này quá sang với dân quê. Thông thường, gắp vài con mắm thính, cho vào tô, nêm thêm gia vị, ớt gừng, tiêu ném, rồi hấp lên nồi cơm đang sôi hoặc chưng cách thủy. Khi cơm vừa chín cũng là lúc mắm chín. Mới mở nắp nồi, mùi thơm của mắm chín tỏa ra thơm lừng đã làm cả nhà xuýt xoa, hít lấy hít để. Thịt cá chuồn đỏ au cùng với vị thính béo ngậy, ăn với cơm vào những ngày mưa thì không có gì tuyệt vời hơn…” (Mắm thính dậy mùi thơm ký ức).

Ngay cả những gia vị mang “căn cước” Quảng Trị như tiêu, ném cũng được văn bút Nguyễn Linh Giang nâng niu, xem như bảo vật ẩm thực quê nhà. Đặc biệt như cây ném là gia vị có một không hai của hương thôn Quảng Trị đã có công nâng dậy những món ăn chân tình mà thương hiệu chẳng thể nào quên:

…Nếu có dịp ra Quảng Trị, bạn nên thưởng thức món cháo bột cá tràu, vào những buổi sáng là tuyệt hơn cả. Nhiều quán ăn ở Quảng Trị có món ngon này. Tô cháo bột được nấu từ bột gạo, cá tràu đồng, thêm nhiều gia vị, tiêu, ớt, ném… thơm nức mũi. Ngoài ném củ giã sơ để um với cá, tô cháo bột còn được rải một lớp ném xắt nhuyễn, trải kín khắp bề mặt tô cháo, nhìn mướt mắt….” (Vĩ điệu của ném)

Những món ăn đồng quê có thứ chế biến giản đơn, nhưng cũng không ít thứ phải qua nhiều công đoạn, mất thời gian và cũng phải khéo tay, tinh tế. Người viết lại miên man ngược dòng ký ức theo món canh chắt chắt:

Vào buổi trưa hè, gió Lào thổi như táp lửa, trời nóng oi bức mà bữa ăn có món canh chắt chắt nhất là nấu với rau muống thì thật mát lòng mát dạ. Bởi vậy người đi xa luôn lưu nhớ những gì thân thương, gắn bó da diết. Anh đi anh nhớ quê nhà / Nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương(thơ Á Nam Trần Tuấn Khải).

Dù là món ăn chân quê nhưng để chế biến món canh chắt chắt cũng không đơn giản, nhanh gọn theo kiểu “chặt to, kho mặn” thường được gán cho ẩm thực dân gian. Này nhé:

Chắt chắt là món ăn rẻ tiền nhưng để nấu được nồi canh chắt chắt thì thật công phu, qua nhiều công đoạn. Chắt chắt được bắt “hoặc mua” về là con còn tươi, phải ngâm và chà xát cho ra hết cát, bùn bám vào vỏ. Sau đó đem ngâm với nước, cho chắt chắt nhả bùn non ra, ngâm khoảng hai giờ đồng hồ thì đem rửa lại bằng nước giếng, rồi đem lên bếp nấu. Khi luộc chắt chắt lửa phải đều không làm cho nước quá sôi hay quá nguội, làm chắt chắt ngậm miệng lại. Nước sôi dùng đũa cả khuấy thật nhiều, liên tục thì chắt chắt mới nhả hết miệng. Chắt chắt luộc xong phải đem đi đãi vỏ, chỉ lấy thịt (xác chắt chắt)… Thịt chắt chắt được xào qua với dầu phi hành tỏi, cho thấm đều với gia vị, nhớ cho thêm gừng để khử mùi tanh của bùn đất…” (Món canh mát rượi giữa trưa hè nam nắng).

Và rồi rất nhiều khi những món ăn ngon đến tận chân răng lại khiến người viết giật mình trong âu lo có vẻ mơ hồ nhưng có thực, đầy xao xác, bâng khuâng nhớ tiếc:

Đọt trơng chỉ to tầm đầu chiếc đũa, màu đỏ sẫm, ăn có vị the the, tê ở đầu lưỡi, mùi rất thơm. Thịt trâu non, lâu nay được nhập khẩu từ nước bạn Lào. Thịt trâu non từ xứ sở Tây Trường Sơn được xào với đọt trơng của núi rừng Đông Trường Sơn thì sự hòa quyện này quả là… trời ban tặng, món ăn quá ngon, không có gì bằng. Ăn món này, ta được tận hưởng thứ hương tinh khiết, chân mộc và trong trẻo của núi rừng hoang dã. Chậm chậm nhai. Cả một vùng ký ức ngọt lành, ùa về tan chảy, thẩm thấu vào từng tế bào của kẻ tha hương. Tiếc rằng, lá trơng non nay có được đã khó, tìm đâu ra đủ đọt trơng cho món thịt trâu xào? Món ngon dân dã ngày một vời vợi xa… (Thịt trâu lá trơng món ăn mang hương vị chân mộc núi rừng)

Đúng là có nhiều món tận cùng bình dân, chế biến rất đơn giản nhưng lại mai một, có khi chỉ còn trong cồn cào nỗi nhớ như món lớ được làm từ bắp rang và đường, nay hầu như không mấy ai làm cũng được Nguyễn Linh Giang trầm trồ hồi tưởng (Món lớ, ăn ngậm mà nghe).

Xin hãy dừng lại giây lát để lắng nghe tâm tình người viết Nguyễn Linh Giang trong lời mở đầu tập sách này: Từ cảm hứng đó, miên man trong miền ký ức, tôi nhẩn nha viết thêm mấy chục bài nữa, hình thành nên “Bốn mùa thương nhớ”. Có thể nói, đây là tấm lòng của tôi đối với quê hương, bao giờ quê nhà cũng thẳm sâu trong nỗi nhớ khôn nguôi. Khi đọc cuốn sách này mà có độc giả thốt lên: “Món này ngon quá, mới nghe kể đã thấy thèm. Nhất định mình sẽ đi đến nơi thưởng thức mới được!”. Được thế, tác giả đã mãn nguyện.

Còn nhiều và nhiều nữa những món ăn dẫu đã quá quen thuộc với nhiều người Quảng Trị nhưng khi “ăn” lại qua trang viết Nguyễn Linh Giang vẫn thấy những bất ngờ thú vị, vẫn đồng cảm với nỗi niềm xa xứ, luôn đau đáu thương nguồn nhớ cội. Những kỷ niệm có vẻ nhỏ nhoi, dân dã lại chính là sợ dây bền chặt, sâu xa kết nối con người gần lại với nhau trong mối giao hòa đồng cảm. Những ký ức thân thuộc, tốt lành sẽ luôn nuôi dưỡng thiện lương và làm lớn dậy dài lâu một tình yêu quê hương đất nước.

P.X.D

 

 

PHẠM XUÂN DŨNG
Bài viết đăng trên Tạp chí Cửa Việt số 363

Mới nhất

Nghệ thuật bắt đầu từ một căn cước văn hóa

21/01/2025 lúc 20:26

Nghệ thuật giữ vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống, bản sắc văn hóa, đồng thời tái hiện chúng trong một hình thức mới gắn liền với hội họa và xã hội hiện đại. Qua đó, nghệ thuật khơi dậy niềm tự hào của cộng đồng thông qua các tác phẩm, và chính những tác phẩm này góp phần tôn vinh, quảng bá văn hóa rộng rãi hơn. Như vậy, nghệ thuật đóng vai trò kép: vừa là phương tiện lưu giữ các giá trị văn hóa cổ xưa, vừa là cầu nối để những giá trị đó được tái hiện trong bối cảnh hiện đại.

Rắn trong quan niệm văn hóa và hình tượng nghệ thuật

21/01/2025 lúc 20:42

Con rắn là hình tượng có sức ảnh hưởng lớn trong nền văn hóa nhân loại. Từ phương Đông đến phương Tây đều có những huyền thoại về loài vật này. Tùy đặc điểm văn hóa của từng quốc gia, khu vực, con rắn có biểu tượng, ý nghĩa khác nhau. Trong tâm thức của người Việt, rắn là một loài không mấy thân thiện, thậm chí là con vật gây nguy hiểm cho con người. Thế nhưng, có lẽ vì sợ nên rắn lại là loài vật được thần thánh hóa, hoặc được hoán dụ thành các hình tượng trong nhiều bộ môn nghệ thuật.

Khát vọng mùa xuân: Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

21/01/2025 lúc 20:34

Mùa xuân là mùa mở đầu cho một năm mới hứa hẹn với bao khát vọng, một sự khởi đầu tốt đẹp khi thiên nhiên rạo rực non tơ đâm chồi lộc mới, khi lòng người hồ hởi với bao náo nức trước những thành quả đã đạt được qua một năm. Đó chính là những tiền đề đặt ra và kế tiếp hành trình phát huy sức mạnh tiềm năng với bao dự cảm lớn lao, với bao niềm tự hào hứng khởi.

Ký ức Việt Minh qua âm nhạc

21/01/2025 lúc 20:29

Việt Minh được thành lập vào tháng 5 năm 1941. Thế hệ tôi chỉ biết Việt Minh qua sách vở và người lớn tuổi kể. Sau này ở làng tôi, những người cùng thế hệ ba mẹ tôi vào tuổi trung niên bao giờ gặp nhau hàn huyên cũng nhắc lại thời Việt Minh. Mỗi lần nhắc, đều hát những bài hát xưa cũ, có bài bây giờ còn nghe nhưng có bài hồ như không tìm lại được dấu vết, cả trong sách vở lẫn trên mạng Internet.

Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Trị tổ chức hội nghị tổng kết công tác năm 2024, triển khai nhiệm vụ năm 2025

23/01/2025 lúc 12:59

TCCVO - Chiều ngày 21/01/2025, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) Quảng Trị đã tổ chức hội nghị tổng kết công tác năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025. Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hoàng Nam đã dự và chỉ đạo hội nghị.

Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Quảng Trị tổ chức Chương trình “Chung tay dệt sắc xuân biên giới”

23/01/2025 lúc 12:43

TCCVO - Ngày 21/01/2025, Bộ Chỉ huy Quân sự (CHQS) tỉnh Quảng Trị phối hợp với các đơn vị: Hải quan Quảng Trị, Viettel chi nhánh Quảng Trị, Hiệp hội Bất động sản và các nhà hảo tâm tổ chức Chương trình “Chung tay dệt sắc xuân biên giới” tại xã A Vao, huyện Đakrông. Đại tá Lê Hồng Việt, Ủy viên Ban Thường vụ Đảng ủy Quân sự tỉnh, Phó Chính ủy Bộ CHQS tỉnh dự, chỉ đạo Chương trình.

Khai mạc Hội báo Xuân Ất Tỵ năm 2025

22/01/2025 lúc 00:04

Sáng ngày 21/1, tại Trung tâm VHTT-TDTT huyện Hải Lăng, Hội Nhà báo tỉnh Quảng Trị phối hợp với UBND huyện Hải Lăng tổ chức khai mạc Hội báo Xuân Ất Tỵ 2025 với chủ đề “Mừng Đảng - mừng Xuân - mừng quê hương đổi mới”.

Báo Quảng Trị tổng kết công tác năm 2024

19/01/2025 lúc 00:13

Sáng ngày 18/1, Báo Quảng Trị tổ chức hội nghị tổng kết công tác tuyên truyền, xuất bản năm 2024, triển khai nhiệm vụ năm 2025. Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh Nguyễn Đăng Quang đã đến dự.

Ấm áp phiên chợ “xuân biên phòng - ấm lòng dân bản” năm 2025

18/01/2025 lúc 23:01

TCCVO - Ngày 18/01/2025, tại Chợ phiên biên giới Lao Bảo (thị trấn Lao Bảo, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị), Đồn Biên phòng CKQT Lao Bảo (BĐBP Quảng Trị) phối hợp với các đơn vị và chính quyền địa phương trên địa bản tổ chức Chương trình Chương trình “Xuân Biên phòng ấm lòng Dân bản” năm 2025 cho nhân dân hai bên biên giới. Tham dự Chương trình có đồng chí Thượng tá Hồ Phú Vinh - Phó Chính ủy BĐBP tỉnh Quảng Trị, Đồng chí Trần Bình Thuận - Chủ tịch UBND huyện Hướng Hóa, Thượng tá Phan Mạnh Trường - Bí thư Đảng ủy, Chính trị viên Đồn Biên phòng CKQT Lao Bảo.

Tạp chí số cũ
Câu chuyện du lịch
tư tưởng Hồ Chí Minh

Thời tiết

Quảng Trị

Hiện tại

26°

Mưa

26/01

25° - 27°

Mưa

27/01

24° - 26°

Mưa

28/01

23° - 26°

Mưa

Nguồn: Weathers Underground