Ngày 18/3/2023, nhiều người ngạc nhiên khi thấy báo chí và mạng xã hội đưa tin ông Nguyễn Ngọc Huy (Huy Nguyễn) - KOL dự báo thời tiết nổi tiếng từng tốt nghiệp tiến sĩ tại Đại học Kyoto, từng là cố vấn cấp cao về biến đổi khí hậu cho tổ chức Oxfam International trở thành Đại sứ du lịch thích ứng thời tiết của làng Tân Hóa, tỉnh Quảng Bình. Thật ra, mối quan hệ giữa ngành du lịch và khí hậu đã được nghiên cứu vào những năm 1970, bắt đầu từ việc kiểm tra các ngưỡng khí hậu để xác định độ dài của mùa nhằm chuẩn bị các hoạt động du lịch cho phù hợp.
Tìm hướng đi mới cho du lịch
Khí hậu ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn địa điểm và chi tiêu du lịch vì nhiều điểm du lịch được liên kết chặt chẽ với môi trường tự nhiên. Biến đổi khí hậu tác động trực tiếp đến doanh thu du lịch. Ngành du lịch trên thế giới đã, đang và sẽ phải đối mặt với tình hình nhiệt độ gia tăng và các hiện tượng thời tiết cực đoan. Trong một báo cáo được tạp chí khoa học Nature Climate Change công bố hồi tháng 8/2023 cho thấy, 53% trong số hơn 2.200 khu nghỉ dưỡng trượt tuyết ở châu Âu được khảo sát có khả năng “gặp phải rủi ro vì thiếu tuyết cao” khi nhiệt độ trung bình toàn cầu nóng thêm 2 độ C so với trước đây. Bên cạnh đó, trên phạm vi toàn cầu, việc nhiệt độ tăng lên cũng sẽ tác động đáng kể đến các tiểu ngành du lịch khác như: du lịch sinh thái, du lịch nông nghiệp, du lịch trekking, du lịch cộng đồng… Biến đổi khí hậu cũng gây nên vấn nạn dịch bệnh đặc biệt các quốc gia kém phát triển phụ thuộc nhiều vào du lịch bao gồm cả tình trạng bất ổn xã hội khi lượng khách du lịch giảm đi do tác động của khí hậu nóng lên. Do đó đòi hỏi ngành du lịch cần có các biện pháp thích ứng với sự thay đổi này và sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc giữ vững hoạt động du lịch. Chiến lược du lịch thích ứng với diễn biến phức tạp của thời tiết do biến đổi khí hậu được các quốc gia và nhiều doanh nghiệp trên thế giới nghiêm túc nghiên cứu, thử nghiệm.
Trên báo Tuổi Trẻ, tác giả Huy Nguyễn đã đặt ra vấn đề mới để suy ngẫm qua bài viết “Du lịch thích ứng thời tiết: Một chuyện từ nhà phao Tân Hóa”: “Trước đây người Tân Hóa xem tài nguyên từ thiên nhiên là gỗ, là muông thú, giờ đây tài nguyên của họ là cảnh quan thiên nhiên và một cộng đồng gắn kết”; “Tuy nhiên, nếu để thiên nhiên ngủ quên thì người dân không được lợi gì, du khách cũng không có cơ hội trải nghiệm, tận hưởng những giá trị từ thiên nhiên. Vì vậy, cần tới một cách sử dụng tài nguyên thiên nhiên mà không làm tổn hại đến thiên nhiên, đồng thời người dân cũng phải có thu nhập từ chính tài nguyên thiên nhiên nơi họ sinh sống”; “Mỗi mùa lũ về, thay vì chỉ cứu trợ mì gói cho đồng bào, hãy đến trải nghiệm các dịch vụ độc đáo mà người dân nơi đó cung cấp cho chúng ta. Đó mới là sự đồng hành bền vững nhất!”.
Nhà chống lũ được trang hoàng tiện nghi thành homestay đón du khách - Ảnh: Hoàng An.jpg)
Tân Hóa được định hướng phát triển theo mô hình làng du lịch thích ứng với thời tiết, cung cấp các trải nghiệm đa dạng cho du lịch từ homestay, trải nghiệm công việc làm nông, ăn uống tại nhà dân, quầy hàng lưu niệm và trong các dịch vụ đa dạng khác dành cho khách du lịch. Hiện tại, hầu hết các hộ dân ở Tân Hóa đã có nhà nổi, nên trong điều kiện ngập lụt, một số trải nghiệm du lịch càng có phần thêm khác lạ, giúp du khách hiểu rõ hơn về điều kiện thời tiết của địa phương. Đây cũng là mục tiêu hướng đến của Tour “Trải nghiệm cuộc sống mùa lụt” đã được công ty Chua Me Đất (Oxalis) thử nghiệm trước đó. Sử dụng chính những căn nhà chống lũ, trang hoàng tiện nghi thành homestay đón khách trong cả những ngày ngập lụt, đó là ý tưởng lõi của sản phẩm du lịch thích ứng thời tiết được triển khai tại Tân Hoá từ quý II năm nay.
Thật ra cách làm của Tân Hóa không phải là mới mẻ bởi từ lâu người dân ở đồng bằng sông Cửu Long đã học cách “sống chung với lũ”. Từ lũ đã sinh ra những mùa màng đặc sắc đậm chất sông nước miền Tây. Cứ độ hàng năm, bắt đầu từ đầu tháng 9 đến tháng 12 dương lịch (tháng 8 đến tháng 11 âm lịch), khi nước từ thượng nguồn sông Mekong đổ về các biển hồ ở Campuchia và chảy về lưu vực tại hai dòng sông Tiền và Hậu. Lúc này, dòng nước chảy mạnh sẽ tạo nên hiện tượng lũ tự nhiên và đem lại cho đồng bằng sông Cửu Long một màu áo mới.
Cảnh quan thiên nhiên và một cộng đồng gắn kết là tài nguyên du lịch quý báu của Làng du lịch thích ứng thời tiết Tân Hóa, Quảng Bình - Ảnh: Hoàng An.jpg)
Chèo xuồng hái bông điên điển mọc tự nhiên trên các bờ kênh, con rạch hoặc lội nước bứt bông súng... trở thành những trải nghiệm đáng nhớ đối với du khách. Cũng như bông điên điển, bông súng là thứ vào mùa nước nổi mọc rất nhiều, nhiều đến nỗi mà nhổ hoài vẫn không hết. Và chiều dài của chúng cũng không giống nhau. Có nơi bông súng chỉ dài 2 mét, có nơi lên đến 5 đến 6 mét bởi nước ở dòng kênh, con rạch dâng cao đến đâu thì bông súng mọc dài đến đó. Chịu khó ngâm mình trong khoảng thời gian vài chục phút dưới nước là chở cả xuồng về.
Khi mùa nước lũ về, trong khi các loại cây cỏ khác đang khốn đốn vì không có đất sống thì cây lúa ma (lúa trời) lại vực dậy lên khỏi mặt nước để sinh trưởng. Cũng như cây bông súng, nước càng dâng cao đến đâu thì lúa càng làm đồng, trổ bông rồi kết hạt. Nhờ vậy mà người nông dân thêm vụ mùa mới khi nước lũ về. Mỗi lần đi thu hoạch, chỉ cần hai người bơi xuồng ra chỗ có lúa, người cầm sào chống, người kia điều khiển cần đạp nhịp nhàng là chẳng mấy chốc đầy thúng. Tuy nhiên, thời điểm gặt lúa là phải vào ban đêm vì khi mặt trời lên là lúa bị rụng hết xuống nước.
Rừng tràm Trà Sư, mùa nước nổi ở vườn quốc gia Tràm Chim, làng nổi Tân Lập… thu hút du khách chính vào những đặc trưng không gian, khí hậu mang tính chất đặc trưng như thế! Ramsar Tràm Chim còn dành ra 134 hecta lúa ma ở khu vực Trạm Phú Hiệp, Phú Đức để Trung tâm Du lịch và giáo dục môi trường thuộc Vườn quốc gia Tràm Chim tổ chức cho khách du lịch trải nghiệm việc thu hoạch lúa ma. Trung tâm thiết kế ra 4 hình thức tham quan dã ngoại cho mùa du lịch mới này, trong đó có 2 loại hình khá là hút khách ta lẫn Tây là đi săn bắt chuột đồng và đi đập lúa ma, dù cả hai loại trải nghiệm này đều diễn ra ban đêm.
Bài học từ tổ tiên để lại: Trở về nương tựa tự nhiên
Cũng có quan điểm cho rằng, lũ ở miền Tây không tàn phá dữ dội như những hiện tượng lũ khác ở miền Trung, miền Bắc. Thời tiết cực đoan là bất khả kháng. Nhưng có thể dựa vào sức sáng tạo của con người cũng như sự chuẩn bị sẵn sàng, chi tiết để một cơ sở du lịch hoạt động bình thường trong các điều kiện thời tiết cực đoan như bão, lũ... hay không? Thật ra con người không phải đang sáng tạo mà chính sau một thời gian hủy hoại thiên nhiên đủ mọi góc độ, người ta mới nhận ra rằng: Quay về nương tựa thiên nhiên, quý trọng “bà mẹ thiên nhiên” mới là cách làm trường tồn và bền vững nhất! Cũng có một thời gian dài, người miền Tây quay lưng lại với tự nhiên dù rằng được chính tự nhiên nuôi dưỡng để rồi chính họ nhận ra rằng “sống chung với lũ” là điều tốt đẹp nhất.
Làng quê không có tệ nạn xã hội cùng cộng đồng người dân thân thiện, chất phác sống chan hòa với tự nhiên sẽ là mô hình du lịch cộng đồng bền vững - Ảnh: Hoàng An.jpg)
Không phải là tự nhiên khi cuốn sách “Cuộc cách mạng một cọng rơm” của Masanobu Fukuoka (1913 - 2008) được xuất bản ở Việt Nam gây nên một cơn sốt và bàn luận trên nhiều diễn đàn. Những triết lý của người nông dân Masanobu Fukuoka cũng là điều mà tổ tiên chúng ta đã đúc kết được từ rất lâu: Mọi thứ trên đời đều có chu kỳ phát triển, vòng đời và giới hạn khả năng. Con người phải học cách chấp nhận tự nhiên không có thiện ác, tốt và hại. Con người buộc phải đợi, buộc phải quan sát, buộc phải thất bại, buộc phải hiểu rằng tự nhiên đã có sự bền vững vĩnh hằng của nó.
Có dịp tham dự các lễ hội của đồng bào dân tộc Vân Kiều, Pa Kô ở miền Tây Quảng Trị, chúng ta dễ dàng nhận ra được triết lý nương tựa vào thiên nhiên. Các nghi lễ truyền thống này luôn chú trọng sự kết nối, giao hòa giữa con người với thiên nhiên, nhắc nhở mỗi người không vì cái lợi trước mắt mà quên đi triết lý sống ông cha đã trao truyền. Chính con người đang phải nhận lãnh hậu quả từ sự phá vỡ quy luật tự nhiên, can thiệp thô bạo hay tàn phá thiên nhiên. Tôn trọng, thích ứng và nương tựa vào thiên nhiên là lối sống cần hướng tới vì “đôi bên cùng có lợi”.
“Mỗi mùa lũ về, thay vì chỉ cứu trợ mì gói cho đồng bào, hãy đến trải nghiệm các dịch vụ độc đáo mà người dân nơi đó cung cấp cho chúng ta. Đó mới là sự đồng hành bền vững nhất!”. Suy nghĩ có vẻ “điên rồ” này được hiện thực hóa bằng những căn nhà với kết cấu khung thép, được lắp đặt thùng phuy tự động nổi, những căn nhà thích ứng thời tiết này là nơi ở lý tưởng, bảo vệ an toàn tính mạng và tài sản của người dân trong lúc nước dâng cao. Một làng quê bình yên, không có tệ nạn xã hội, trộm cắp,... cùng cộng đồng người dân thân thiện, chất phác. Chính với “cái ruột” như thế cộng với sự liên kết hiệu quả giữa Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng đem đến thành công bước đầu cho Tân Hóa. Làng du lịch thích ứng thời tiết của Tân Hóa cũng mở ra những tư duy mới cho cả người làm du lịch và người đi du lịch!
Theo ông Kevin Phun, Giám đốc Trung tâm du lịch có trách nhiệm, thành viên của Hiệp hội du lịch châu Á - Thái Bình Dương, du lịch là một ngành kinh tế lý tưởng để hỗ trợ sự thích ứng với thời tiết. Hoạt động này có thể diễn ra theo hai chiều, thích ứng với thời tiết để du lịch và trải nghiệm những trạng thái mới của thiên nhiên. Ngược lại, du lịch sẽ góp phần tích cực vào tiến trình làm chậm tình trạng ấm lên toàn cầu, giảm phát thải khí nhà kính.
Tự thân du lịch đã có khả năng làm thay đổi tư duy của con người. Đi đó đi đây để gặp gỡ người dân sở tại và thiết lập mối quan hệ với họ có thể làm du khách nhận ra rằng biến đổi khí hậu là một vấn đề toàn cầu, và, do đó, cần các nỗ lực toàn cầu. Trong xu hướng toàn cầu hiện nay, các Chính phủ đưa ra cam kết mạnh mẽ về mục tiêu Netzero vào năm 2050, kinh tế “xanh” và phát triển bền vững đang ngày càng trở nên phổ biến.
Quan niệm “nương tựa thiên nhiên” (hay nương tựa tự nhiên) cũng đang ngày một trở nên phổ biến, không chỉ trong phạm vi lĩnh vực khai thác du lịch. Các dự án (thuộc mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội) được cấp phép nếu có thể gây tổn hại đến môi trường và cảnh quan thiên nhiên cũng cần được xem xét lại thật kỹ lưỡng. Việc bảo vệ nghiêm ngặt rừng, hồ, thác, sông, suối… nhằm giữ gìn bức tranh thiên nhiên tổng thể, tránh tổn thương đến môi trường cũng chính là giúp cho chúng ta quay trở lại cuộc sống an yên và bền vững hơn.
