Những năm gần đây, huyện Hải Lăng quan tâm nghiên cứu, lựa chọn một số lễ hội tiêu biểu để chỉ đạo các địa phương quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị nhằm tôn vinh di sản văn hóa, truyền thống lịch sử, quảng bá hình ảnh đất nước, con người và văn hóa huyện Hải Lăng.
Lễ hội đua thuyền truyền thống ở huyện Hải Lăng - Ảnh: Hùng Mạnh
*Bản sắc văn hóa độc đáo
Lễ hội là nhu cầu sáng tạo và hưởng thụ những giá trị văn hoá vật chất và tinh thần của mọi tầng lớp dân cư; là hình thức giáo dục, chuyển giao cho các thế hệ sau biết giữ gìn, kế thừa, phát huy những giá trị đạo đức truyền thống quý báu của dân tộc theo cách riêng, kết hợp giữa yếu tố tâm linh và các trò chơi dân gian... Các lễ hội ở Hải Lăng được hình thành trên ý thức, nguyện vọng của Nhân dân và được các cấp, các ngành chỉ đạo, qua đó khi tiến hành tổ chức luôn được hưởng ứng, đồng thuận, tạo động lực thúc đẩy nâng cao đời sống gắn kết tinh thần cộng đồng, tình đoàn kết ở mỗi địa phương, khu dân cư trong thời kỳ đổi mới.
Lễ hội truyền thống ở Hải Lăng thường được tổ chức vào mùa xuân và mang đậm nét của nền nông nghiệp lúa nước như: “Lễ hội cầu mùa”, “cầu thần”, “cúng giàng”, “cầu ngư”… hoặc mang những đặc trưng riêng của vùng đất Hải Lăng như: Lễ hội Đua thuyền truyền thống huyện Hải Lăng vào dịp kỷ niệm Ngày giải phóng huyện 19/3, Lễ hội Phá Trằm (thôn Trà Lộc, xã Hải Hưng), Lễ hội Cầu ngư và Hội Vật (làng Trung An, làng Thâm Khê xã Hải Khê), Hội Bưng đá (làng Hưng Nhơn, xã Hải Phong), Hội Cướp cù (xã Hải Quế)… Các loại hình lễ hội đó thể hiện được bản sắc văn hoá của người dân Hải Lăng, thể hiện tinh thần nhân văn sâu sắc, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa của người dân địa phương, đồng thời nó mang ý nghĩa tâm linh; một nét sinh hoạt văn hóa dân gian tốt đẹp, mang tính cộng đồng cao.
Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ, xu thế toàn cầu hóa đã tác động ngày càng sâu sắc đến mọi lĩnh vực đời sống xã hội và đương nhiên, đời sống văn hóa nói chung, sinh hoạt lễ hội nói riêng cũng không thể đứng ngoài dòng chảy đó. Các lễ hội ở huyện Hải Lăng đã được phục hồi và phát huy, làm phong phú hơn đời sống văn hóa của làng xã Việt Nam trong quá trình hội nhập thế giới. Ví như các lễ hội: Đua thuyền truyền thống của huyện, Phá Trằm, Cầu ngư, lễ Kiệu La Vang... được sự quan tâm của cấp ủy đảng, chính quyền các cấp về công tác quản lý, quy hoạch đầu tư nhằm phát triển lễ hội gắn với phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
Bằng phương thức xã hội hóa nhằm phát huy nội lực, cộng đồng hóa trách nhiệm cho từng phần việc trong quá trình chuẩn bị và tổ chức lễ hội, các hoạt động lễ hội ở Hải Lăng từ tự phát đã tổ chức một cách có bài bản, khoa học. Trong một số hoạt động lễ hội và những sự kiện lớn, nhiều tổ chức, đơn vị, cá nhân, công ty, doanh nghiệp đã chọn những nội dung, tính chất phù hợp để triển khai thực hiện, mang lại hiệu quả cao, góp phần thành công trong hoạt động lễ hội. Nhờ tính cộng đồng tham gia mà lễ hội ở Hải Lăng có phạm vi lan tỏa nhanh, từ nét sơ khai ban đầu đến những quy mô, chất lượng, hiệu quả và được mọi tầng lớp quần chúng hưởng ứng đón nhận.
Tuy nhiên hiện nay, công tác tổ chức và quản lý lễ hội đang đặt ra nhiều vấn đề cần thiết cần phải được nghiên cứu và giải quyết kịp thời, để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể, nếu không những giá trị văn hóa truyền thống của lễ hội bị mai một, dần biến mất.
*Một số giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội
Để các giá trị của lễ hội ở huyện Hải Lăng được bảo tồn và phát huy giá trị trong cuộc sống, cần được thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:
- Trước hết, cần kiện toàn cơ cấu bộ máy tổ chức và cơ cấu nhân sự quản lý văn hóa nói chung, quản lý lễ hội nói riêng ở cấp xã, thị trấn.
Ban Tổ chức lễ hội đóng một vai trò hết sức quan trọng. Tổ chức lễ hội thành công hay không, hạn chế được những tiêu cực hay không đều phụ thuộc phần lớn ở Ban Tổ chức. Trước khi mở hội, UBND các xã, thị trấn cần thành lập Ban Tổ chức lễ hội. Các tiểu ban giúp việc dựa trên chương trình kế hoạch đã được phê duyệt của Ban Tổ chức, xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động cụ thể về số lượng người tham gia, dự kiến kinh phí, nội dung chương trình, đồng thời đưa ra các tình huống, các biện pháp xử lý kịp thời mang tính tối ưu nhằm đạt hiệu quả cao. Khi xây dựng kịch bản phục vụ lễ hội phải chú trọng đến những giá trị lịch sử, những sự kiện chính trị và bản sắc văn hoá độc đáo của địa phương. Các chương trình phục vụ lễ hội cần có nội dung phù hợp với lễ hội. Ban tổ chức cần tiến hành rút kinh nghiệm thường xuyên ngay trong và sau khi kết thúc lễ hội, báo cáo tổng kết lễ hội bằng văn bản với các cơ quan quản lý cấp trên để lấy đó làm cơ sở, bài học rút kinh nghiệm cho tổ chức lễ hội lần sau.
Cần tiến hành điều tra, đánh giá đúng thực trạng cán bộ về số lượng, chất lượng, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, năng lực quản lý và tổ chức thực hiện. Qua đó, có kế hoạch bố trí, sắp xếp lại đội ngũ cán bộ làm việc đúng ngành, phù hợp với năng lực, trình độ chuyên môn của họ. Bên cạnh đó, cần có kế hoạch bổ sung kịp thời đội ngũ cán bộ trẻ đủ năng lực để đảm bảo ở mỗi cơ quan quản lý văn hóa dù là cấp xã cũng có một cán bộ quản lý chuyên trách về văn hóa - xã hội được đào tạo về chuyên môn và nghiệp vụ, đáp ứng những nhu cầu của công tác tổ chức và quản lý lễ hội trong tình hình mới.
Để bảo tồn và phát huy giá trị di sản của các lễ hội ở huyện Hải Lăng, phải có sự phối kết hợp giữa các ban, ngành, các địa phương trong việc quản lý, bảo tồn và phát huy các giá trị của lễ hội trong việc khơi dậy, duy trì và phát huy vốn di sản quý báu đó.
- Tăng cường quản lý lễ hội bằng các biện pháp tuyên truyền, giáo dục, thông qua dư luận xã hội
Việc tuyên truyền giáo dục nâng cao nhận thức đối với các thành viên trong cộng đồng xã hội về những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc cũng như những quy định của pháp luật liên quan có ý nghĩa rất quan trọng. Cần đẩy mạnh hơn nữa việc phổ biến, tuyên truyền sâu rộng trong Nhân dân các văn bản của Đảng, Nhà nước về tổ chức, quản lý lễ hội nhằm nâng cao sự hiểu biết và ý thức trách nhiệm cùng chính quyền địa phương tổ chức tốt lễ hội. Bên cạnh việc tuyên truyền, giới thiệu về nguồn gốc của lễ hội, di tích, các nhân vật được thờ phụng, tôn vinh; các giá trị, ý nghĩa đích thực của tín ngưỡng và các ngày lễ truyền thống của dân tộc; phản ánh những nét đẹp văn hóa truyền thống trong hoạt động lễ hội cần kịp thời uốn nắn các biểu hiện lệch lạc, đẩy mạnh tuyên truyền, thực hiện nếp sống văn hóa trong lễ hội, làm cho lễ hội ngày càng văn minh, thật sự trở thành ngày hội văn hóa của Nhân dân, góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế - văn hóa của địa phương.
Tăng cường thông tin tuyên truyền về công tác chỉ đạo của Trung ương, của tỉnh; các văn bản pháp luật có liên quan đến văn hóa, quản lý văn hóa và lễ hội, nhất là các văn bản pháp luật mới ban hành; tình hình triển khai thực hiện của các đơn vị địa phương về công tác quản lý và tổ chức lễ hội; kịp thời biểu dương các tập thể, cá nhân điển hình thực hiện tốt, phản ánh kịp thời để xử lý những tập thể, cá nhân thực hiện không nghiêm túc. Qua đó lồng ghép thực hiện nếp sống văn minh trong lễ hội vào các nội dung của cuộc vận động phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, xây dựng Gia đình văn hóa, Làng văn hóa.
- Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi các di tích lịch sử - văn hóa, lễ hội ở huyện Hải Lăng
Việc quy hoạch phát triển đô thị, tiến trình xây dựng Nông thôn mới phải đồng bộ với quy hoạch bảo tồn các di sản văn hóa có nghĩa là khi quy hoạch cần phải tính đến việc bảo tồn không gian của các di tích, đình, miếu... phải giữ gìn những nét kiến trúc cổ kính, những nét văn hóa truyền thống của địa phương. Để xây dựng được Quy hoạch tổng thể, cơ quan quản lý cần có cái nhìn tổng quát về hiện trạng và giá trị của các di tích gắn liền với việc tổ chức lễ hội, từ đó có những định hướng cơ bản, kế hoạch, giải pháp cụ thể (như tu bổ, tôn tạo) để bảo vệ và phát huy giá trị các di tích trong mối quan hệ với quy hoạch phát triển của địa phương.
- Tăng cường quản lý lễ hội bằng cách hoàn thiện các thể chế luật pháp – chính sách
Hiện nay đã có nhiều văn bản pháp quy liên quan đến quản lý lễ hội như: Luật di sản văn hóa, Quy chế tổ chức lễ hội, Nghị định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực văn hóa - thông tin… Đó chính là tiền đề tạo thuận lợi cho công tác tổ chức, quản lý lễ hội truyền thống nói chung, lễ hội ở huyện Hải Lăng nói riêng. Thực thi những văn bản pháp quy sẽ làm cho công tác quản lý lễ hội đảm bảo được hai yêu cầu: thứ nhất, phù hợp với chủ trương, định hướng của Đảng và chính quyền; thứ hai là hợp lòng dân.
Hàng năm UBND huyện Hải Lăng cần xây dựng kế hoạch quản lý và tổ chức lễ hội trên địa bàn, có phương án đảm bảo an ninh trật tự, an toàn phòng chống cháy nổ, đảm bảo an toàn giao thông tại các địa điểm, khu vực tổ chức lễ hội. Kinh phí tổ chức lễ hội được huy động từ nguồn xã hội hóa, vì vậy ở góc độ quản lý nhà nước cần có những chính sách khuyến khích người dân cũng như các tổ chức xã hội trong và ngoài nước tham gia các hoạt động văn hóa, tài trợ cho văn hóa.
Xây dựng chính sách bảo tồn phát huy giá trị của di tích và lễ hội ở huyện Hải Lăng gắn liền với chiến lược phát triển của du lịch văn hóa sinh thái, đây chính là động lực cho sự phát triển bền vững trong văn hóa, kinh tế ở huyện Hải Lăng.
- Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực quản lý lễ hội
Con người là yếu tố quyết định cho mọi vấn đề thành bại của công tác quản lý. Để công tác quản lý lễ hội đạt hiệu quả, bảo tồn và phát huy được giá trị của lễ hội thì vai trò của nguồn nhân lực có vị trí rất quan trọng. Vì vậy, đào tạo nguồn nhân lực cho hoạt động trong lĩnh vực quản lý là nhu cầu cần thiết.
Giải pháp này nhấn mạnh đến chuyên môn của cán bộ, nhân viên trực tiếp tổ chức, quản lý di tích. Có thể nói đây là những cán bộ, nhân viên có nhiệm vụ kép: một là, tư vấn đối với lãnh đạo chính quyền địa phương về lĩnh vực tổ chức, quản lý di tích, lễ hội; hai là, thực hành chuyên môn nghiệp vụ bảo tồn - phát triển di tích, lễ hội tại địa phương. Chính vì vậy, cần đầu tư đào tạo hai loại cán bộ nghiệp vụ: một là, cán bộ quản lý di tích; hai là cán bộ tổ chức sự kiện. Đồng thời phối hợp với Sở VH - TT&DL tỉnh mở các lớp đào tạo, nâng cao nghiệp vụ về quản lý văn hóa ở cơ sở, trong đó có nội dung quản lý lễ hội truyền thống. Tạo điều kiện để cán bộ từ huyện đến cơ sở được học tập, nâng cao kiến thức về chuyên môn nghiệp vụ cũng như trong công tác quản lý.
Có chính sách cử cán bộ đi học tập, tham quan nghiên cứu kinh nghiệm quản lý ở một số tỉnh, thành trong nước, tạo cơ hội để đội ngũ cán bộ có điều kiện tiếp xúc với các văn bản, kỹ thuật hiện đại trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích và lễ hội.
- Tăng cường quản lý lễ hội thông qua hoạt động giám sát, kiểm tra
Đổi mới cơ chế kiểm tra, giám sát hoạt động văn hóa, kinh doanh dịch vụ văn hóa với phương châm phòng ngừa, ngăn chặn kịp thời tránh để sự việc xảy ra rồi mới xử lý.
Hoàn thiện và bổ sung các văn bản quản lý làm cơ sở pháp lý cho các chủ thể kinh doanh dịch vụ văn hóa tự điều chỉnh hành vi hoạt động của mình cũng như điều chỉnh các hành vi của cơ quan quản lý nhà nước. Kiện toàn đội ngũ thanh tra, giám sát của ngành từ tỉnh đến cơ sở: Tăng cường bổ sung, bố trí lực lượng tham gia đoàn kiểm tra có khả năng đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ nâng cao năng lực cho cán bộ làm công tác thanh tra. Có chế độ động viên, khuyến khích kịp thời bằng các hình thức khen thưởng vật chất và tinh thần. Đồng thời, phê bình và xử lý những tập thể, cá nhân chưa làm tốt trách nhiệm.
Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên ngành trong quản lý lễ hội: Cơ quan Quản lý nhà nước, Công an, Quản lý thị trường, Thanh tra văn hóa, Tài nguyên môi trường... giúp cho công tác kiểm tra đạt chất lượng và hiệu quả.
- Tăng cường quản lý dịch vụ, vệ sinh môi trường, trật tự công cộng ở các lễ hội
Tăng cường công tác vệ sinh môi trường, hạn chế đốt vàng mã, thắp nhiều hương, nến. Niêm yết công khai giá hàng hóa, phí dịch vụ phục vụ lễ hội, giải quyết triệt để hiện tượng tranh giành, đeo bám khách, tăng giá, ép khách; chỉ đạo hướng dẫn các tổ chức cá nhân bảo vệ cảnh quan, vệ sinh môi trường sạch đẹp tại các địa điểm tổ chức lễ hội. Bố trí các thùng đựng rác có dung tích lớn đặt ở những nơi thuận tiện trên các tuyến giao thông, đường đi lại, nơi nghỉ ngơi, mua bán, ăn uống của du khách và nhân dân dự hội.
Quản lý an ninh trật tự, an toàn và phòng chống cháy nổ cần được duy trì, tăng cường. Ban tổ chức lễ hội cần xây dựng nội quy, quy định, tuyệt đối không để xảy ra mất an ninh trật tự, an toàn xã hội, đảm bảo an toàn giao thông, phòng chống cháy nổ và các tai nạn, tệ nạn khác làm ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục của dân tộc.
Để bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá các lễ hội truyền thống trên địa bàn huyện đòi hỏi các cấp, ngành trên địa bàn huyện tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác tổ chức và quản lý lễ hội; tăng cường các hoạt động tuyên truyền, giáo dục để nhân dân hiểu rõ những giá trị văn hoá, lịch sử của lễ hội; đẩy mạnh xã hội hóa, huy động các nguồn lực trong công tác bảo tồn, tôn tạo di tích, phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể liên quan đến lễ hội. Đồng thời, tăng cường công tác thanh, kiểm tra trước, trong và sau khi tổ chức lễ hội, kịp thời ngăn chặn và xử lý nghiêm các vi phạm; tăng cường tập huấn, nâng cao năng lực quản lý về lễ hội cho các ban quản lý di tích, chính quyền địa phương...
