Thành phố mênh mông như thế nào? Mùa đông, tuyết rơi trắng xóa ở phía bắc thành phố, nhưng chỉ cần đi xuống phía nam khoảng mười cây số, vào đến khu trung tâm, sẽ không thấy tuyết nữa. Cùng lúc tuyết rơi ở nơi này và không rơi ở nơi kia. Phía nam thành phố ấm hơn, nhiệt độ bao giờ cũng cao hơn ở phía bắc khoảng dăm độ. Phải khi nào trời lạnh lắm, trung tâm thành phố và khu vực phía nam mới có tuyết.

Tôi ở phía tây bắc thành phố. Từ đấy bắt đầu những cái dốc cao dần lên, dần dần đi lên sườn núi Tochal, lên một khu trượt tuyết của thủ đô. Địa thế như vậy tức là phường này quận này đã cao hơn vùng trung tâm. Bao giờ tuyết cũng rơi trước ở đây. Xe hơi đỗ trước cửa các nhà, qua một đêm trở thành những cái ụ tuyết tròn trĩnh trắng phau. Nhiều khi, người ta lái những chiếc xe như thế mà đi vào trung tâm, trông ngộ và lạc lõng, vì tự nhiên cái ụ tuyết lạc vào giữa cả đoàn xe ở trung tâm không một bông tuyết bám. Nó cứ vừa đi vừa tan dần tuyết giữa những hàng xe nối đuôi nhau bất tận.

Cả thủ đô Tehran nằm gọn trong một thung lũng. Quây tròn xung quanh là rặng núi Alborz hùng vĩ. Đi trong thành phố, nhìn phía nào cũng thấy núi bao quanh. Nhiều lúc phải tự hỏi, làm sao mà mỗi khi máy bay cất cánh bay lên, nó tránh được những ngọn núi vây bọc như vậy. Đỉnh núi thường phủ tuyết trắng xóa, có khi phải đến tháng tám, giữa mùa hè, tuyết trên đỉnh núi mới tan hết.

Thành phố đầy hoa. Đông dân, nhà cao tầng rất nhiều, nhưng không phải chỗ nào có đất là xây nhà bằng hết, chen chúc đến ngạt thở, Tehran dành rất nhiều khoảng trống cho công viên. Những công viên rậm rạp mênh mông như rừng, đi trong ấy vài chục cây số bằng xe hơi, có chỗ đỗ, rồi đi bộ tản vào sâu trong rừng cây. Những công viên nhỏ của các phường các khóm, nhỏ thôi, nhưng vẫn là công viên, vẫn trồng đầy hoa và đặt đầy dụng cụ thể dục. Chỉ trừ mùa đông, cây rụng hết lá, hoa tàn, tuyết treo đầy trên cành cây như hoa trắng, còn thì hoa rực rỡ quanh năm. Những bãi cỏ xanh mướt và những vườn hoa sặc sỡ luôn có các đội công nhân phun tưới cắt tỉa. Vào dịp tết Noruz, cuối tháng ba, tuyết vừa tan và xuân vừa sang, hoa ở Tehran chưa kịp hồi sinh và nở lại thì hoa được đưa từ miền Nam ấm áp lên. Hàng vạn hàng triệu chậu hoa xếp đặt khắp các công viên bãi cỏ, xếp đặt một cách kín đáo gây cảm tưởng như cây mọc từ dưới đất lên, khiến cho cả thành phố tưng bừng màu sắc. Chỉ tính riêng tiền hoa và công sức chăm sóc, khoản kinh phí thực sự là khá lớn, nhưng đâu có tiếc gì. Người ta vẫn bảo nhau: thị trưởng Tehran trước khi làm thị trưởng vốn đã là một nhà văn hóa.

Như đã nói, cứ chỗ nào còn bãi trống là người ta làm công viên. Trong một phường một khóm, có khi có đến mấy cái vườn hoa nho nhỏ. Để cho dân đi dạo trong ấy, có ghế ngồi nghỉ chuyện trò. Công viên nào cũng lắp đặt dụng cụ thể dục, xà đơn xà kép, máy đạp chân, máy gồng tay, xoay người, đánh đu. Không ai ra tháo dỡ những thiết bị bằng sắt ấy về nhà mình. Những vườn hoa to hơn một tí thì có thêm những chiếc kiềng sắt, đủ cỡ to nhỏ. Người Tehran ưa dã ngoại, thích ra với thiên nhiên. Ngày nghỉ người ta vào công viên, cắm trại, nấu nướng đồ ăn mang theo. Món ăn ưa thích là thịt nướng kebab. Kiềng sắt sẵn đấy trong công viên, cứ thế mà đặt những xâu thịt đã tẩm ướp gia vị lên kiềng sắt, cứ thế mà bỏ củi và than mang theo vào dưới kiềng rồi nổi lửa, rồi thổi rồi quạt. Thơm lừng khắp nơi. Lại cũng phải nói thêm: không ai tháo dỡ lấy cắp những chiếc kiềng sắt ấy về nhà làm của riêng.

Có dạo tôi lang thang đi chụp ảnh theo đề tài. Những chiếc kiềng sắt trong công viên là một bộ sưu tập. Những chiếc máy tập thể dục trong công viên cũng là một bộ sưu tập. Một bộ ảnh sưu tập những bức tranh vẽ trên tường nhà khắp thành phố. Một bộ sưu tập ảnh trẻ em Iran…

Cây to chủ yếu là loại cây phong, cao chót vót, lá hơi nhọn chứ không bầu như loại phong ở Canada. Cuối thu lá chuyển vàng khắp các đường phố rồi rụng vàng trên vỉa hè. Nhiều nữa là thông, nhờ cây thông không bị héo úa và rụng lá mà mùa đông thành phố còn lại một ít màu xanh. Tôi vẫn nghĩ thành phố nên trồng thêm nhiều thông, để mùa đông xanh hơn nữa, không thì sẽ trơ ra màu xám màu nâu của các tòa nhà cao tầng.

Ở dải phân cách trên đường, người ta trồng chủ yếu cây liễu và cây dâu tằm. Loại cây này không quá cao để che mất tầm nhìn. Cây dâu cũng đã thành cổ thụ. Không cao nhưng thân to vâm váp. Mùa đông người ta cưa bớt cành nhỏ đi, nó trơ ra thân cây như một dãy những anh lùn. Nhưng xuân sang lá lại trổ ra xanh mướt um tùm. Các đường phố nhỏ cũng trồng toàn dâu tằm. Xứ khô ráo nên cây dâu hầu như không thấy sâu. Loại dâu này quả chín vẫn màu xanh nhợt chứ không tím thẫm. Những quả xanh ấy rất ngọt. Đi dạo trên các đường phố, dưới những hàng dâu, có thể với tay bứt quả vừa đi vừa ăn. Ăn chẳng xuể, quả chín rụng đầy trên vỉa hè.Không ẩm thấp nên các góc phố góc đường không bao giờ thấy ướt át, không có những đống rác ẩm và nồng nặc mùi hôi. Ở ta, nếu đi đến các góc đường ẩm thấp là bắt đầu hồi hộp, chuẩn bị sẵn sàng cho cái mũi phải chịu đựng mùi hôi hám hoặc mùi nước tiểu xộc lên. Ở đây thì không bao giờ. Các chỗ góc đường góc phố, các chỗ khuất hoặc tối tăm, tất cả đều khô ráo, không khai thối. Cái mũi không bao giờ bị làm khổ. Nhà vệ sinh công cộng hầu như đều khô ráo, được quét dọn liên tục, được tẩy mùi. Nhà vệ sinh công cộng trên những xa lộ phục vụ cho những hành trình đường dài cũng thế. Bao giờ trong các khoang vệ sinh cũng có vòi nước. Người Iran sử dụng nước sau khi đi vệ sinh, kể cả đi tiểu tiện. Bồn rửa có xà phòng, rửa tay xong thì có khăn giấy loại dày để lau tay.

Dạo một vòng phố phường, ấn tượng đầu tiên của người mới đến Tehran là thành phố rất nhiều tranh vẽ lên tường. Người ta không muốn để trơ ra những bức tường nhà màu xi măng hoặc màu nâu xỉn mà vẽ tranh lên đấy. Sơn ở xứ khô như thế này chắc sẽ bong tróc rất nhanh. Nhưng vậy thì họ vẽ lên tường bằng chất liệu gì. Tôi ngắm những bức tranh trên phố phường mà hồi hộp thay. Nếu nó được vẽ bằng sơn thì bao giờ sẽ bị bong tróc xói lở. Vài ba năm rồi mà thấy vẫn chưa hề gì.

Tranh vẽ lên tường nhà, hết cả một bức tường từ dưới đất lên đến mái nhà luôn, có khi cao mấy tầng. Khu nhà đang xây dựng, nhiều tòa nhà vừa mới dựng lên cái khung sắt, thì những nhà ở đầu khu vừa xây xong đã kịp thuê họa sĩ đến vẽ tranh lên tường. Nhà cũ cũng vẽ. Dưới các đường hầm giao thông cũng vẽ, trên các cột các tường của cầu vượt cũng vẽ. Nhiều bức là chất liệu gốm sứ ghép nhiều mảnh nhiều màu. Gốm sứ là chất liệu có truyền thống từ Ba Tư cổ đại. Tôi đã chụp ảnh, làm một bộ sưu tập tranh tường ở Tehran. Có sáng sớm lạnh buốt, vừa mưa vừa tuyết quất xuống tơi bời, cũng mang máy ảnh chạy ra khỏi xe để chụp tranh tường. Có những bức tranh thực sự hấp dẫn đến mức ta có thể bất chấp thời tiết.

Thôi thì đủ mọi phong cách, đủ mọi đề tài. Từ tả thực cho đến siêu thực, rồi trừu tượng, biểu tượng. Cả một bức tường chạy dài dưới hầm giao thông là một đàn cá nối đuôi nhau dưới biển. Cả một bức tường dài chạy dọc theo đường phố là những cánh đồng hoa oải hương màu tím, hoa cải màu vàng và núi non xa xa. Một đám rước dân gian Ba Tư tưng bừng với ngựa và lạc đà đi hết một dãy phố dài. Tòa nhà bên cạnh công viên kênh nước thì có bức tranh miêu tả một họa sĩ đang bắc thang trèo lên để vẽ lên tường những cái cây màu xanh màu đỏ. Siêu thực thì có cảnh hai con bướm buộc dây lên một hòn đảo xanh tươi rồi bay lên, thả hòn đảo ấy vào trong một bể cá cảnh bằng thủy tinh. Một chàng trai Ba Tư trang phục theo kiểu Nghìn lẻ một đêm đang bước lên những bậc thang tòa nhà hiện đại, để đến với một cô nàng như là công chúa, nhưng không chờ anh chàng lên đến nơi, cô nàng đã bay ra khỏi những bậc thang, chấp chới giữa không gian.

Lại có tranh vẽ hết cả bức tường nhà năm tầng với những khẩu hiệu tuyên truyền. Nhiều bức tường thì vẽ chân dung các anh hùng liệt sĩ trong cuộc chiến tranh với Iraq hồi 1980 - 1988.

• Nội dung: HỒ ANH THÁI • Ảnh: H.A.T - IT
• Trình bày: NGUYÊN QUÝ