Tôi đến đất Phật Boddhgaya nhiều lần, rồi cũng đã nhiều lần trở lại. Boddhgaya (Bồ Đề Đạo Tràng) là nơi Phật đã giác ngộ dưới gốc cây bồ đề. Mấy ngày này Việt Nam Phật quốc tự có nhiều đoàn đến, cả ta lẫn Tây từ Đức, Pháp, Úc và từ Việt Nam.

Sáng sớm và chiều tà, dăm chục người lên sân thượng ngồi ngắm mặt trời mọc và mặt trời lặn. Tiết trời se se lạnh, ngồi ngắm mặt trời như thế mà thấy an lành trong tâm. Thầy Huyền Diệu chủ tọa cho mọi người đàm đạo và kể những kỷ niệm đời mình. Những câu chuyện mang tính nhân quả mà họ chứng nghiệm đã được thầy ghi lại trong cuốn sách Khi mặt trời lên, và vẫn đang ghi tiếp. Chùa ta ngày trước chỉ có một ngôi nổi lên giữa cánh đồng, bây giờ thì bị những tòa nhà cao vây bọc xung quanh, chắc rồi sẽ còn thêm nhiều tòa nhà xây lên bao vây tiếp. Đang là mấy ngày tết Diwali, cái tết lớn nhất của người Ấn, gắn với sử thi Ramayana về nàng Sita và chàng Rama. Mấy tòa nhà xung quanh mở ca khúc tiếng Hindi rộn rã tưng bừng, chĩa sang cả chùa ta mà tưng bừng, như loa phường.

Trong đám đồ đệ của thầy Huyền Diệu đến chùa mấy ngày này có chị Kitagawa người Mỹ gốc Nhật, làm trong một ủy ban ở Liên Hiệp Quốc. Chị đã quy y xin làm đệ tử của thầy và giúp được thầy một số việc. Ở Nepal, khi có Phật sự, thầy là chủ tịch Ủy ban Phật giáo quốc tế xứ Lumbini (Lâm Tì Ni) muốn tiếp xúc với thủ tướng Nepal và các vị bộ trưởng, chị đều thu xếp được hết. Nhờ vậy mà thầy đã thực hiện được nhiều chủ trương quản lý xứ Phật cũng như giúp cho tiến trình hòa giải ở Nepal, lực lượng tả khuynh bên ấy đã chấp nhận từ bỏ đấu tranh vũ trang chống chính phủ. Mấy ngày này Kitagawa nhỏ nhẹ hiền lành, thầy bảo kể chuyện với các Phật tử thì chị đứng lên kể. Chị sinh ra ở Mỹ, chỉ biết đôi câu tiếng Nhật, chị kể chuyện bằng tiếng Anh.

Bên gốc cây bồ đề của Đức Phật

Một buổi chiều ngắm mặt trời lặn trên sân thượng và đang nghe nhau giãi bày, bỗng nhiên một vị quấn cà sa vàng trong đoàn từ Đức sang đứng dậy, ra giữa các tín hữu, chắp tay hướng về một người đàn bà vừa khóc vừa nói: Có chùa đây, có thầy đây, tôi xin lạy bà một lạy, bà tha lỗi cho tôi. Thầy Huyền Diệu cười an lạc, nói ngay: Thôi được rồi, mọi chuyện từ nay cho qua hết, nghe. Tôi ngơ ngác quay sang hỏi thầy. Vài hôm rồi người đàn ông cao lớn quấn y vàng này ngồi cạnh tôi, nghĩ anh là một vị sư gốc Việt từ Đức sang, tôi không để ý nhiều. Thầy giải thích họ là cặp vợ chồng, mấy chục năm ở trong một nhà mà không ai nói với ai. Hôm nay đến đất Phật, họ tuyên bố xóa bỏ sân hận. Người chồng khóc, người vợ dúi đầu vào vai bà bạn khóc. Cả mấy chục người đều rưng rưng.

Năm 1990, tôi đến xứ này lần đầu, chưa biết có chùa Việt Nam. Một năm sau quay lại, tình cờ nghe một người địa phương bảo có chùa Việt Nam, rồi chỉ một tòa binđinh chơ vơ giữa cánh đồng. Lần mò đến nơi, gặp thầy Huyền Diệu, ban đầu tưởng thầy là người Nhật, hỏi han đôi câu phải dùng tiếng Anh. Chuyến ấy quay về, tôi viết bài cho báo Giác Ngộ và báo Văn Nghệ kể về chùa. Bấy giờ thầy Huyền Diệu nói vui với các đoàn Phật tử rằng tôi là người phát hiện ra chùa này, rồi vì thế mà các đoàn trong nước tìm sang, chứ lúc ấy chùa chưa xây xong, thầy không muốn để cho nhiều người biết.

Năm 1994 tôi đến chùa chia tay thầy để trở về Việt Nam. Thầy bảo, về nước làm việc cống hiến ít năm rồi sang giúp thầy công việc đối ngoại của chùa, nhiều việc phải đi nước ngoài thầy đi không xuể. Tôi thẳng thắn nói ngay, tôi yêu phần triết học Phật giáo như yêu triết học của nhiều tôn giáo khác, nhưng tự lượng sức thấy mình không thực hành được, không theo thầy được. Thầy cũng thẳng thắn, không cần phải theo thầy, chỉ giúp thầy làm đối ngoại, chỉ cần viết cho xong cuốn sách về Phật về Ấn Độ. Đúng là khó ai theo cho được, một Phật tử trẻ đấu tranh chống chính quyền Sài Gòn kỳ thị tôn giáo những năm sáu mươi của thế kỷ trước, sau phải rời xứ sang Pháp, rồi học hành đỗ tiến sĩ sử học ở Đại học tổng hợp Sorbonne, quyết tâm đến Ấn Độ dù làm thuê làm mướn nhưng phấn đấu cho sự hiện diện của Phật giáo Việt Nam ở xứ Phật. Thì đây, bây giờ đã thành tựu. Trong bốn vùng đất thiêng nhất của Phật giáo, An Việt Nam phật quốc tự của thầy đã được dựng lên ở hai chốn: Boddhgaya này, vẫn còn cây bồ đề nơi Phật thành đạo và Lumbini ở biên giới Nepal, nơi Phật ra đời.

Việt Nam Phật Quốc tự ở Ấn Độ

Nghe nói đất ở Boddhgaya bây giờ đắt như ở New York. Hơn hai chục năm qua, thấy có thêm nhiều chùa mọc lên: chùa Bhutan, chùa Lào, chùa Campuchia, chùa Bangladesh… Một số ngôi chùa cũ vẫn còn giữ được không khí bình yên là chùa Nhật, chùa Thái, chùa Tây Tạng... Tất nhiên cả chùa Việt Nam với cánh rừng nhỏ trong ấy nữa, bình yên, thanh sạch, không bị ô nhiễm. Cánh rừng này hồi thập kỷ 1990 chỉ là cánh đồng khô hạn, rồi được thầy Huyền Diệu trồng cây gây thành rừng. Giữ được ổn định bình yên là mục tiêu hàng đầu. Sau gần ba mươi năm, giờ đây tên chùa đã được thầy đặt thêm cho chữ An lên trước: An Việt Nam Phật quốc tự. Thầy tâm niệm, theo trật tự ngôn ngữ xưa, tên đất nước phải đặt lên trước tất thảy, có đất nước rồi mới có tôn giáo, rồi mới có ngôi chùa. Giờ thì thêm chữ An, đất nước và đức tin và ngôi chùa bao giờ cũng phải ổn định bình an.

Xứ Phật đang bị ô nhiễm, cả về môi trường, cả không khí, đất đai, nguồn nước, âm thanh. Tôi đến thăm lại chùa Miến Điện. Từ xa đến gần không thấy dáng nét kiến trúc chùa Miến như mình vẫn nhớ. Mấy cái nhà cao tầng xây lên trong chùa làm nhà trọ, sân chùa đầy mấy sạp hàng bán đồ lưu niệm. Hỏi vài vị sư trẻ thì mới được một vị chỉ cho cái chính điện nép ở góc sân. Khó nhận ra vì cửa vào mới được làm nhôm kính, cứ như văn phòng một công ty du lịch. Nhà sư mở cửa cho tôi vào chính điện, còn lại mỗi tượng Phật, chính điện sơ sài trang trí hoa lá bình bát, không còn ấn tượng xưa.

Thầy Huyền Diệu có lý, khi Việt Nam Phật quốc tự ở Ấn Độ chưa xây xong hết các hạng mục, thầy đã sang xin chính phủ Nepal đất và Việt Nam là nước đầu tiên có chùa ở Lumbini, nơi Phật ra đời. Các nước Phật giáo cũng theo đến và bây giờ đã có hơn hai chục ngôi chùa các nước ở Lumbini. Đã có bài học ô nhiễm và hỗn tạp ở xứ Boddhgaya, cho nên sang Nepal thầy Huyền Diệu đề nghị không cho tổ chức chợ búa hàng quán trong khoảng cách hai cây số quanh quần thể chùa. Lumbini vì vậy hiện vẫn giữ được sự trong lành và bình yên. Tuy vậy, buổi sáng ngắm mặt trời mọc, thầy ngồi ưu tư bảo: Bên Lumbini cũng phải coi chừng, không thì cũng sớm giống như xứ này.

Xứ Phật buồn hơn. Ngồi lên một chiếc xe xích lô, đi từ chùa Việt ra chùa Đại giác Mahaboddhi, 2,5 km, chỉ có 20 rupee, tương đương 7.000 đồng tiền Việt. Vật giá đắt đỏ, nhưng sức lao động quá rẻ. Mình trả tiền xích lô đã chủ ý đưa thêm mà vẫn thấy xót xa cho người lao động.

An Việt Nam Phật quốc tự, ngôi chùa ẩn giữa rừng cây

Buổi đầu đến sân bay Gaya, xe lam quát 600 rupee về chùa Việt, quãng đường 12 km thực ra chỉ 120 rupee thôi. Tôi khoác ba lô lẳng lặng bỏ ra khỏi sân bay, đi bộ. Đường ra khỏi sân bay cấp huyện vắng ngắt. Tôi đi được một lúc, bất chợt một chiếc xe lam nhồi chặt người từ phía sau vượt lên, rồi dừng lại. Một thanh niên ngồi cạnh người lái xe bảo tôi lên xe cùng về thị trấn. Người tốt, thấy một người đi bộ trên đường vắng thì dừng lại cho đi cùng. Xe vốn đã chật, một vị sư Thái Lan và ba Phật tử từ Thái Lan sang. Tôi hỏi anh bạn Ấn Độ vừa bảo lái xe dừng cho tôi lên: Anh là phụ xe à? Anh ta cười: Không, tôi là sinh viên. Anh là người của xứ Bồ Đề Đạo Tràng này, anh được chùa Thái nuôi dưỡng, cho ở trong chùa, gửi lên thủ phủ Bihar để học đại học. Hôm nay được nghỉ học, anh về chùa để thăm các thầy và làm công quả.

Cây cầu do thầy Huyền Diệu vận động xây dựng ở đất Phật Ấn Độ

Ở trong chùa Việt Nam, tôi xuống bếp lấy một phích nước nóng, thấy một thanh niên nhỏ người, giống như người Miến Điện. Anh ta nói được tiếng Việt, xưng tên là Minh Thuận, người bang Assam, một bang ở đông bắc Ấn, gần Myanmar. Thấy tôi thú vị vì anh nói tiếng Việt giọng Nam, anh ta khiêm tốn: Dạ, chút chút thôi, con ở với thầy sáu năm rồi.

Vài ngày sau, hỏi ra mới biết Minh Thuận hiện đang làm luận văn thạc sĩ. Thế mà mấy hôm nay tôi tưởng anh là người giúp việc trong chùa. Suốt ngày thấy bận bịu ngoài vườn trong bếp cùng nấu nướng với mọi người trong ấy. Chùa đang đông khách. Chắc khách khứa đều tưởng Minh Thuận là người giúp việc.

__________

Cây cầu tình thương ở xứ Phật do thầy Huyền Diệu vận động xây dựng là một trong nhiều việc làm phúc đức với người địa phương

Đấy là một nét đáng nhớ nữa ở nơi “Liên Hiệp Quốc Phật giáo” này. Chùa các nước đều có làm phúc đức với người địa phương, như lời thầy Huyền Diệu là trả ơn cái xứ mà Đức Phật chọn làm nơi thành đạo. Hơn bốn chục năm trước, thầy Huyền Diệu là vị sư trẻ đến xứ này còn phải đi làm thuê, được sư trụ trì chùa Miến Điện cho ở một căn phòng nhỏ trong chùa, thầy Huyền Diệu vẫn nhớ ân đức ấy. Mấy lần trước, thầy dẫn tôi đi thăm quần thể chùa các nước trong vùng, lần nào chùa Miến Điện cũng là nơi đến đầu tiên. Thầy chỉ căn lều mái bằng ở góc vườn, trông như một cái am nhỏ, phải cúi đầu mới chui vào được. Đấy là nơi thầy ở khi mới đến đây làm công, phải đi đẩy xe kiếm sống. Gần ba chục năm trước, tôi thấy trong chùa Việt Nam, thầy Huyền Diệu nuôi hai vị sư Miến Điện, cả hai thầy đều đang làm tiến sĩ ở Đại học tổng hợp Magadha trong vùng. Một vị bây giờ là đại đức chùa Miến Điện ở đây, một vị đang là đại đức cao trọng ở Myanmar.

Xứ Phật lần này trở lại có cả buồn vui. Ai chưa đến thì vẫn mong đến, ngôi chùa cao hơn năm chục mét có cây bồ đề giác ngộ vẫn đấy, vẫn có sức lôi cuốn lạ thường. Và chùa Việt Nam vẫn đấy, vào đến chính điện, bảo tháp và khu rừng trong ấy là như trở về đất Việt.