Bà ngồi bên chiếc bàn gỗ cũ, trước mặt là một chiếc hộp giấy bằng bìa cát tông đã phai, mép nắp sờn. Trên nắp hộp có dòng chữ nhòe mực: “Những bài đã in...”. Bên trong là những bản thảo viết tay, những lá thư từ tòa soạn, và những số tạp chí Cửa Việt.
Bà chậm rãi mở nắp, tay run run nhưng mắt sáng lên. Những trang giấy mỏng manh, mực in đã phai, mùi thời gian len lỏi, nhưng tất cả vẫn được xếp ngay ngắn, thứ tự như một thế giới riêng - đã gắn bó với bà suốt bao năm, từ thuở còn là cô giáo trẻ ở xã Triệu Giang, áo dài bay giữa cánh đồng lúa và bụi phấn trắng lấm tấm bàn tay, đến khi nghỉ hưu, về sống cùng con trai trong một căn nhà nhỏ trên đường Trường Chinh, giữa phố xá Đông Hà xôn xao.
Tay bà lần giở từng trang. Mỗi bài viết là một lát cắt ký ức, một dấu chân xưa giữa miền tâm tưởng: có bài thơ viết trong một đêm mất ngủ, sau buổi chia tay lớp học cuối cùng nơi ngôi trường mái ngói rêu phong; có tùy bút dở dang, đặt bên khung cửa mùa lũ, khi ngoài kia là nước trắng đồng và tiếng gió thổi qua liếp tre như tiếng người gọi vọng; có truyện ngắn gửi đi trong một buổi chiều vội vã, đạp xe gần mười cây số qua con đường đất đỏ, lòng thấp thỏm chờ hồi âm từ một thế giới mà bà vẫn gọi là “những người bạn chưa từng gặp”...
Hồi đó, bà chỉ là một cô giáo dạy Văn ở trường làng. Mỗi kỳ tạp chí phát hành là một món quà tinh thần hiếm hoi giữa bộn bề cơm áo. Chẳng có máy tính, email hay mạng xã hội. Chỉ có cây bút máy, lọ mực tím, tập giấy học trò và giấc mơ làm người viết. Bà nắn nót chép tay từng dòng, cẩn thận gói vào phong bì, dán tem, rồi đạp xe ra bưu điện xã. Có lần, gửi xong mới sực nhớ… quên ký tên. Ấy vậy mà bài vẫn được đăng. Bà đọc, vừa ngượng, vừa vui, vừa bất ngờ, nghĩ bụng: “Chắc người ta lại tưởng có thêm một T.T.Kh thời nay…”.
Ảnh: IT
Giữa chồng bản thảo đã ngả màu, tay bà chạm vào một tập giấy ghim lỏng lẻo - truyện ngắn Hoa gạo. Đây là tác phẩm bà ấp ủ nhiều năm, viết về chiến tranh, và hơn cả, viết bằng những ký ức riêng tư mà suốt một thời gian dài bà không dám chạm vào.
Truyện kể về một người lính trở về từ trận chiến, mang theo một chiếc lược nhỏ bằng mảnh xác máy bay, khắc hình một cậu bé ngồi dưới gốc gạo cổ thụ, hoa rụng đỏ như lửa. Chính kỷ vật ấy, người lính đã giúp một người mẹ tìm ra phần mộ đứa con trai thất lạc ba mươi năm. Đó không chỉ là một truyện ngắn, mà là nỗi dằn vặt, là giấc mơ được hoá giải từ chính những ám ảnh của bà, khi chứng kiến biết bao người mẹ khóc cạn nước mắt trong thời hậu chiến.
Bà gửi truyện đi, như gửi một phần linh hồn. Nhưng rồi hai tháng trôi qua, vẫn bặt vô âm tín. Nhiều đêm, bà ngồi bên cửa sổ, nhìn ánh đèn vàng hắt lên chậu bạch liên ngoài hiên, lòng chùng xuống như gió đi lạc giữa cánh đồng không lối về…
Rồi một buổi chiều có mưa nhẹ, bà nhận được thư từ Ban biên tập. Lá thư viết tay, mực xanh, có đoạn: “Truyện ngắn viết bằng ký ức - ký ức chiến tranh dữ dội, ám ảnh, vừa hiện thực vừa trữ tình và đầy nhân văn. Câu chuyện không ngủ yên trong trái tim một người lính nhân hậu... Chúng tôi dự định đăng vào dịp 27/7 và rất mong được gặp tác giả tại tòa soạn…”.
Bà đọc, nước mắt ứa ra. Bao năm lặng lẽ viết, bao lần gấp lại bản thảo với nỗi ngờ vực chính mình, giờ đây lòng bà như một cánh cửa mở toang ra ánh sáng. Lần đầu bước chân đến trụ sở Tạp chí, giữa những gương mặt thân thiện, tiếng cười rì rào như gió đầu mùa, bà thấy mình không còn đơn độc. Từng câu mình viết, từng con chữ vụng về, đã có nơi được lắng nghe, được trân trọng. Khoảnh khắc ấy, với bà, là dấu son của cả một đời gắn bó với con chữ, với cuộc sống, với ký ức và lòng tin.
Dạo ấy, sau chia tỉnh gần một năm, Tạp chí mới chính thức ra đời. Văn phòng khiêm tốn đặt trong một căn nhà nhỏ nép bên đường Quang Trung, còn nhiều phần thô sơ. Bàn biên tập chỉ là một chiếc bàn gỗ cũ kê sát cửa sổ, nhìn thẳng ra dòng Thạch Hãn - nơi con nước từng lặng lẽ chảy qua những tháng năm đau thương, đổi dời.
Ban biên tập chỉ vỏn vẹn mấy người, nhưng đều là những cây bút mà bà Thanh từng ngưỡng mộ qua trang sách. Có người là tác giả của những truyện ngắn, bút ký bà từng chép tay cho học trò đọc trong giờ văn. Có người từng khiến bà rưng rưng với một bài thơ in trong cuốn tuyển chọn văn học Việt Nam. Và giờ, họ ngồi trước mặt bà - không bóng bẩy, không xa cách - mà chân tình, giản dị, gần gũi như những người bạn lâu ngày gặp lại trong một căn bếp nhỏ.
Chính sự cởi mở ấy đã khiến bà cảm thấy mình được đón nhận - không phải như một "cộng tác viên tập sự", mà như một phần tự nhiên của mái nhà văn chương ấy. Họ trò chuyện rôm rả quanh tách trà nóng, cùng đọc bản thảo, góp ý từng dấu chấm, từng đoạn chuyển. Họ nâng niu chữ nghĩa như nâng niu một chiếc lá mùa thu vừa rơi xuống ngưỡng cửa đời thường - mỏng manh mà quý giá.
Họ khích lệ bà, động viên bà, gieo vào lòng bà một thứ men say lặng lẽ nhưng bền bỉ. Nhờ họ, bà dấn thân sâu hơn vào con đường viết lách - con đường chẳng mấy bằng phẳng, đôi khi hoang hoải như cánh đồng sau vụ gặt, đầy thử thách, nghiệt ngã… nhưng chính vì thế lại giúp bà giữ lấy chính mình, giữa những chênh vênh đời sống và những trống vắng không tên.
Mỗi bài được đăng là một cột mốc âm thầm của ký ức. Nó là ánh đèn le lói soi lối trong những đêm mất ngủ. Là cầu nối vô hình giữa bà - người đàn bà tóc búi gọn, phấn trắng dính vào tà áo dài - với thế giới bên ngoài cổng trường làng. Là cách để bà đi qua những ngày buồn, khi học trò thưa vắng dần, khi mái ngói xưa mục dột, khi một tiếng ve cũng khiến lòng người hoang hoải nhớ về một thời tuổi trẻ.
Bà Thanh khẽ nhắm mắt lại. Trong ký ức, hiện lên lần đầu tiên bà được nhận tiền nhuận bút - một buổi chiều mùa hè, nắng như mật đọng trên hàng phượng vĩ trước sân trường. Mấy chục nghìn đồng thôi, không đủ mua nổi một chiếc áo mới, nhưng đủ để bà thấy mình vừa chạm vào một phần đời thật đẹp. Tờ tiền ấy, bà không tiêu. Bà ép vào cuốn sổ tay bìa cứng, giữa trang viết dở, như giữ lại một phần trái tim mình đã thổn thức lúc ấy.
Rồi những buổi họp mặt cộng tác viên. Phòng họp không sang trọng, chỉ là một gian nhà cấp bốn quạt máy chạy rè rè, ghế nhựa kêu lên mỗi lần xoay mình. Nhưng những khuôn mặt thì rực rỡ niềm vui. Có người là cán bộ hưu trí tóc bạc trắng, người là anh làm vườn chân tay còn dính bùn, người là cô sinh viên tay ôm tập bản thảo viết tay còn lem mực. Mồ hôi lấm tấm trên trán, nhưng ánh mắt ai cũng rực sáng - như những đốm lửa nhỏ cháy trong lòng, thắp lên bởi một tình yêu chung: tình yêu văn chương, hiền hậu và bền bỉ.
Có người sau này đã thành tên tuổi lớn. Có người lặng lẽ lui vào đời sống thầm lặng, dừng lại nơi những bài viết đầu đời. Nhưng tất cả, trong ký ức bà, đều là những tâm hồn đã từng cháy lên, từng tin vào sức mạnh của chữ nghĩa, từng cùng bà thắp sáng một quãng đời âm thầm mà đẹp đẽ.
***
Tiếng bước chân rộn ràng ngoài hiên kéo bà Thanh về với thực tại. Cu Minh - học sinh lớp Bảy trường Hùng Vương, cháu nội bà - ôm quyển sách Văn giáo khoa chạy vào, ngồi xuống cạnh bà:
- Bà ơi, con có bài tập viết cảm nhận về một tác phẩm em yêu thích. Bà giúp con với!
Bà cười hiền, vuốt tóc cháu. Minh sà xuống bên chiếc hộp giấy quen thuộc.
- Ồ, bà đang làm chi rứa? Răng mà nhiều giấy rứa?
- Những bài bà từng viết cho Tạp chí Cửa Việt đó. Cháu có muốn đọc thử một bài không?
Minh tò mò lật một trang giấy đã ố vàng. Cậu đọc chậm rãi, có ngắt quãng vì nét chữ viết tay nghiêng nghiêng:
“Chiếc cầu tre lắt lẻo đưa tôi qua sông mỗi sáng đến trường, nay đã được thay bằng cầu bê tông, nhưng tiếng nước chảy dưới chân ngày ấy vẫn khắc tạc trong tâm hồn tôi, như một điệu ru không bao giờ dứt…”.
Đọc xong, cậu ngẩng đầu:
- Con không ngờ bà viết hay rứa! Bà ơi, con cũng muốn viết một bài giống bà!
Bà Thanh khẽ gật đầu, lấy từ hộp giấy ra một tập bản thảo cũ, bìa đã mòn, giấy đã phai màu, đưa cho cháu.
- Cháu xem thử bài này - bà nói, giọng đượm chút hoài niệm - Bà viết hồi chiến tranh còn ác liệt, lúc ấy bà mới ba mươi mấy tuổi, đêm thức trắng bên ngọn đèn dầu...
Minh ôm bản thảo, đọc những dòng đầu tiên rồi sững lại. Cậu quay sang hỏi nhỏ:
- Bà ơi, “anh Hải” trong truyện là ai vậy ạ?.
Bà Thanh nhìn ra hiên nhà. Bên ngoài, nắng sớm đang trải lên những cánh hoa giấy, lung linh. Một lúc sau, bà mới trả lời, giọng khẽ như gió thoảng:
- Là bạn học cũ của bà... Anh hy sinh ở chiến trường biên giới phía Bắc. Hồi ấy, bà viết câu chuyện như một lời từ biệt. Không ngờ lại là truyện được in đầu tiên trên Tạp chí.
Minh ngồi im. Một lúc sau, cậu quay sang, mắt trong veo nhưng ánh lên vẻ chín chắn bất ngờ:
- Bà viết để giữ lại những điều không thể quên, đúng không bà?
Bà gật đầu, mỉm cười. Cậu bé ngả đầu vào vai bà, hai bà cháu cùng lặng đi trong tiếng ve râm ran đâu đó ngoài hàng cây phượng vĩ. Ký ức và hiện tại giao hòa, như một bản nhạc dịu dàng ngân lên trong lòng người…
Từ hôm đó, chiều nào bà Thanh và Minh cũng ngồi bên nhau nơi chiếc bàn gỗ nhỏ, giữa tiếng gió lùa qua vòm hoa giấy. Bà sửa từng câu, gợi ý từng hình ảnh, kiên nhẫn như ngày xưa đứng lớp.
Ba tháng sau, bài viết đầu tay của Minh hoàn thành - một truyện ngắn nhỏ, kể về bà nội và hộp giấy mùi mực. Hai bà cháu cùng lên Bưu điện gửi bài - đúng như bà từng làm suốt mấy chục năm.
Sáng nay, bà Thanh cầm trên tay số báo kỷ niệm 35 năm thành lập Tạp chí Cửa Việt. Trang mục lục có dòng chữ nhỏ mà bà không thể nào đọc nổi ngay - vì mắt đã nhòe đi:
“Tác phẩm cộng tác: Hộp giấy mùi mực - tác giả nhí: Lê Minh, học sinh lớp 7, trường Hùng Vương”.
Bà Thanh bỗng thấy sống mũi cay cay. Có lẽ, niềm vui lớn nhất của người cầm bút không phải là được đăng nhiều bài - mà là có người trẻ tiếp tục viết, và yêu những gì mình đã từng yêu.
Bài viết của Minh được đăng, cả lớp đọc xong đều trầm trồ. Cô giáo Văn lên tiếng khen cậu có lối viết sâu sắc, cảm xúc và “chắc chắn có sự ảnh hưởng từ người thân yêu nào đó”.
Minh ngượng ngùng gãi đầu. Nhưng về nhà, cậu chạy ngay vào khoe với bà nội. Bà Thanh cầm tờ tạp chí, tay khẽ run. Bà đọc lại từng dòng của cháu, mắt rơm rớm. Cuối bài viết, Minh ghi một dòng cảm ơn nhỏ:
“Con viết bài này để tặng bà nội - người đã dạy con biết yêu chữ nghĩa như yêu một mùa hoa giấy nở”.
Bà Thanh gập tờ báo lại, áp vào ngực. Không nói gì. Bởi có những niềm hạnh phúc, chỉ cần giữ lặng lẽ trong tim.
Ngoài hiên, nắng lên nhẹ. Những đóa bạch liên nở bừng sau bao ngày úa lá. Cây bút, trang giấy, tiếng đọc trầm bổng... tất cả như một bản hòa âm từ hai thế hệ.
Bà Thanh đứng dậy, nhẹ nhàng đặt lại chiếc hộp giấy cũ vào góc tủ gỗ, bên cạnh khung ảnh người chồng năm xưa. Trên bàn, Minh đang hí hoáy viết bài mới. Tiếng bút cào nhẹ trên trang vở tạo nên một âm thanh rất đỗi quen thuộc - âm thanh của ký ức đang chuyển mình thành tương lai.
Chữ nghĩa - như hạt mầm ngủ yên suốt mùa đông dài - chỉ cần một tia nắng, một lời thì thầm, một tấm lòng đủ yêu thương... sẽ lại nảy nở, xanh tươi.
Quảng Trị, tháng 5 năm 2025
V.X
