Panning - Nghệ thuật dẫn dắt cảm xúc qua khung hình nhiếp ảnh

Trong thế giới của nhiếp ảnh, mỗi bức ảnh là một câu chuyện và mỗi khung hình là khoảnh khắc “đóng băng” của dòng chảy thời gian. Các khung hình được lưu giữ thông qua các thao tác kỹ thuật chụp ảnh khác nhau. Những kỹ thuật chụp ảnh này không chỉ tái hiện thực tại mà còn giúp người nghệ sĩ dẫn dắt cảm xúc, mở ra những góc nhìn mới về cuộc sống để giới thiệu đến người xem. Giữa muôn vàn phương pháp và kỹ thuật làm nổi bật sự chuyển động trong nhiếp ảnh, kỹ thuật lia máy (hay còn gọi là panning) mang đến một cách tiếp cận độc đáo, giúp nhiếp ảnh gia ghi lại nhịp điệu của chuyển động trong khoảnh khắc không gian và thời gian.

Panning không đơn thuần là kỹ thuật cơ bản mà như một màn trình diễn của sự hòa quyện giữa nhiếp ảnh gia và chủ thể. Khi máy ảnh lướt theo chuyển động của đối tượng để ghi lại khoảnh khắc, chủ thể thu được sẽ nổi bật lên trong sự mờ ảo có tính chuyển động của phông nền. Sự tương phản giữa tĩnh và động, giữa sắc nét và mờ nhòe không chỉ tái tạo lại chuyển động mà còn tạo nên những khung hình sống động, nơi mà thời gian và không gian không còn là những thực thể đa hình dạng, như một bản giao hưởng thị giác. Đây là sự kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật và nghệ thuật, giúp nhiếp ảnh gia không chỉ nắm bắt chuyển động trong khoảnh khắc, mà còn tạo ra một câu chuyện đầy cảm xúc.

Kỹ thuật lia máy là phương pháp chụp ảnh đặc biệt trong nhiếp ảnh, dùng để ghi lại sự chuyển động của chủ thể trong khi máy ảnh di chuyển theo hướng tương tự. Khi thực hiện kỹ thuật này, nhiếp ảnh gia sẽ điều chỉnh tốc độ màn trập ở mức chậm hơn để tạo ra sự mờ nhòe của hậu cảnh, trong khi chủ thể di chuyển được giữ nét hoặc ít nhất là rõ ràng hơn so với hình nền. Kết quả thu được sẽ là một bức ảnh ấn tượng có thể truyền tải đến người xem cảm giác tốc độ của chuyển động trong khung hình. Kỹ thuật này thường được ứng dụng trong các thể loại nhiếp ảnh thể thao, lễ hội, động vật hoang dã, đường phố và các bối cảnh có sự chuyển động nhanh của chủ thể. Tác phẩm được ghi lại có hiệu ứng ấn tượng mà các phương pháp chụp ảnh tĩnh truyền thống không thể đạt được, là cảm giác về tốc độ của đối tượng. Qua các đề tài sáng tác linh động, kỹ thuật này đã trở thành một công cụ quan trọng trong tay các nhiếp ảnh gia, giúp họ kể những câu chuyện một cách chân thực và đầy nghệ thuật.

Kỹ thuật lia máy trong nhiếp ảnh không mới nhưng nó đã trải qua một quá trình phát triển lâu dài để đạt đến mức độ kỹ thuật như hiện nay. Ngay từ những ngày đầu của nhiếp ảnh, các nhiếp ảnh gia đã tìm cách nắm bắt chuyển động, nhưng bị giới hạn bởi công nghệ máy ảnh và tốc độ màn trập chậm nên những tác phẩm không thể như ý. Đến cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, với sự phát triển không ngừng về công nghệ của các hãng sản xuất máy ảnh như Canon, Fujifilm, Sony,… nên khả năng nắm bắt chuyển động và giữ sắc nét hình ảnh của các chủ thể trở nên tối ưu hơn. Khi máy ảnh được trang bị tốc độ màn trập nhanh hơn cùng với hệ thống ống kính tiên tiến, các nhiếp ảnh gia bắt đầu sử dụng kỹ thuật lia máy thường xuyên để tái hiện sự chuyển động trong khung hình tĩnh. Thông thường những nhiếp ảnh gia nghiêng về đề tài thể thao, lễ hội, thiên nhiên sẽ tiên phong trong việc khai thác sức mạnh của panning để thể hiện tốc độ và làm nổi bật vật thể trong những bối cảnh phức tạp.

Nguyên lý và thao tác của kỹ thuật panning là sự đồng bộ hợp lý giữa chuyển động của máy ảnh và chủ thể, quá trình này đòi hỏi sự tập trung và khả năng phán đoán tốc độ di chuyển của chủ thể. Nếu tốc độ lia máy quá chậm hoặc quá nhanh so với chủ thể, kết quả sẽ là một bức ảnh bị nhòe hoặc mất nét. Tuy nhiên, khi tốc độ lia máy đồng bộ với chuyển động của đối tượng cần chụp, chủ thể sẽ được giữ tương đối sắc nét trong khi nền xung quanh bị mờ đi, tạo nên cảm giác chuyển động, giúp chủ thể nổi bật trong khung hình.

Nhiếp ảnh gia muốn có tác phẩm ưng ý khi sử dụng kỹ thuật panning này thì việc điều chỉnh tốc độ màn trập (shutter speed) là yếu tố quyết định chính. Tốc độ màn trập là khoảng thời gian màn trập máy ảnh mở, là thời gian cảm biến máy ảnh tiếp xúc với ánh sáng, vì thế màn trập mở càng lâu thì càng nhiều ánh sáng chiếu vào cảm biến và hình ảnh càng sáng. Để tạo ra hiệu ứng mờ nhòe của phông nền trong khi vẫn giữ chủ thể rõ nét, nhiếp ảnh gia cần sử dụng tốc độ màn trập chậm hơn so với các thiết lập thông thường trong nhiếp ảnh tĩnh. Thông thường tốc độ màn trập trong kỹ thuật panning sẽ dao động từ 1/5 giây đến 1/125 giây, tùy thuộc vào tốc độ di chuyển của chủ thể và điều kiện ánh sáng. Trong những trường hợp này máy ảnh cần chuyển sang chế độ Ưu tiên màn trập (Tv hoặc S tùy thương hiệu máy ảnh mà nhiếp ảnh gia sở hữu) hoặc chế độ Thủ công hoàn toàn (M) để điều chỉnh tốc độ màn trập thuận tiện và chủ động hơn.

Tốc độ màn trập chậm (như 1/5 giây đến 1/20 giây) sẽ cho phép nhiều ánh sáng vào cảm biến hơn, làm cho nền mờ nhòe hơn, giúp nhiếp ảnh gia bám sát chủ thể di chuyển tốc độ chậm. Với tốc độ màn trập nhanh hơn (như 1/30 giây đến 1/125 giây) có thể được sử dụng khi chủ thể di chuyển tốc độ cao, hoặc khi nhiếp ảnh gia muốn giữ chi tiết của cả chủ thể và nền ở mức độ nhất định. Tốc độ màn trập phải được điều chỉnh cẩn thận, phù hợp (có thể chụp thử sau các lần thiết lập) sao cho không quá chậm khiến chủ thể và nền không rõ nét, và cũng không quá nhanh khiến hiệu ứng chuyển động bị mất đi. Một số thiết lập tốc độ màn trập (tham khảo) phù hợp với từng đối tượng di chuyển như sau: Đối với ô tô, thiết lập từ 1/30s đến 1/125s; xe máy từ 1/20s đến 1/30s; xe đạp từ 1/15s đến 1/20s; người đi bộ từ 1/5s đến 1/15s...

Bên cạnh tốc độ màn trập, khẩu độ và ISO cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập chụp panning. Khẩu độ điều chỉnh lượng ánh sáng đi vào cảm biến. Trong các trường hợp sử dụng tốc độ màn trập chậm, nhiếp ảnh gia cần giảm khẩu độ (tăng số f) để tránh tình trạng ảnh bị sáng quá mức. Khẩu độ nhỏ (f/8 hoặc f/11) giúp giữ độ nét, đảm bảo ánh sáng cho chủ thể và góp phần làm giảm độ sâu trường ảnh (yếu tố để xác định bao nhiêu phần của hình ảnh sẽ được lấy nét và mờ), tạo sự tách biệt giữa chủ thể và nền. Đối với ISO, là thông số thiết lập độ nhạy của cảm biến với ánh sáng thường được giữ ở mức thấp (ISO 100 đến ISO 300) để tránh nhiễu hạt trong các bức ảnh chụp ở điều kiện ánh sáng tốt. Tuy nhiên, nếu chụp trong điều kiện ánh sáng yếu, nhiếp ảnh gia có thể cần tăng ISO để bù đắp cho sự thiếu hụt ánh sáng mà không cần giảm tốc độ màn trập quá nhiều.

Ngoài ra, trong kỹ thuật panning việc chọn đúng điểm lấy nét cũng là một yếu tố quan trọng để đảm bảo chủ thể được giữ rõ nét. Nhiếp ảnh gia cần khóa điểm lấy nét vào chủ thể và theo dõi suốt quá trình lia máy. Các máy ảnh kỹ thuật số hiện đại hiện nay thường có chế độ lấy nét liên tục (Continuous Autofocus; AF-C), giúp máy ảnh liên tục điều chỉnh tiêu cự khi chủ thể di chuyển. Để đạt được hiệu quả tối ưu, nhiếp ảnh gia nên lấy nét vào phần trung tâm của chủ thể và duy trì khoảng cách cố định giữa máy ảnh và chủ thể. Nếu khoảng cách thay đổi quá nhiều hoặc chủ thể thoát khỏi khung hình trong quá trình lia máy, kết quả sẽ là một bức ảnh bị nhòe không mong muốn. Để tránh ảnh không bị nhòe khi panning, thì tư thế đứng và cách cầm máy ảnh cũng là một trong những yếu tố kỹ thuật cần được người chụp chú ý. Nhiếp ảnh gia cần giữ tư thế cơ thể ổn định, nhưng đôi tay và cổ tay linh hoạt để có thể lia máy theo chuyển động của chủ thể một cách thuận tiện. Việc đứng vững giúp giảm rung máy và giữ cho việc lia máy diễn ra mượt mà, giúp tạo ra hình ảnh rõ nét hơn ở chủ thể. Bên cạnh đó, nhiếp ảnh gia cần chọn góc máy phù hợp với chuyển động của chủ thể. Góc máy nên song song với hướng di chuyển của đối tượng để tối ưu hóa hiệu ứng mờ nhòe của phông nền và giữ chủ thể rõ nét. Ngoài ra việc sử dụng chế độ chụp liên tiếp (Burst Mode hoặc Continuous Shooting) trong khi chụp panning sẽ giúp tăng cơ hội bắt được khoảnh khắc hoàn hảo hơn.

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Nguyễn Hải, Hội viên Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam chia sẻ về nghề: Nhiếp ảnh luôn là một niềm đam mê lớn đối với tôi, và với sự phát triển của công nghệ, việc sử dụng flycam để chụp ảnh đã mang lại cho tôi những góc nhìn hoàn toàn mới về thế giới xung quanh. Đặc biệt, khi kết hợp kỹ thuật panning với flycam, tôi có thể tạo ra những bức ảnh không chỉ độc đáo về mặt hình ảnh mà còn đầy sức sống, thể hiện rõ nét những chuyển động từ trên cao - điều mà kỹ thuật chụp truyền thống khó có thể đạt được. Một trong những thuận lợi lớn nhất khi sử dụng flycam để chụp panning là khả năng tiếp cận với những góc nhìn từ không trung. Nó cho phép tôi ghi lại toàn cảnh chuyển động của con người và phương tiện trong một khung cảnh rộng lớn. Cảm giác khi máy ảnh lia theo chủ thể từ trên cao và thấy bối cảnh phía dưới nhòe dần đi trong lúc chủ thể vẫn sắc nét thực sự là một trải nghiệm đặc biệt. Flycam giúp tôi chụp những khung hình động rộng lớn và đầy cảm xúc, mà vẫn giữ được tính chất nghệ thuật của kỹ thuật panning truyền thống.

Tuy nhiên, cùng với những lợi thế đó, cũng có không ít khó khăn mà tôi phải đối mặt. Điều kiện thời tiết là một thách thức lớn. Gió mạnh hay mưa bất ngờ có thể làm cho flycam rung lắc, khó kiểm soát, và thậm chí có nguy cơ gây hỏng thiết bị. Mỗi khi bay trong thời tiết không thuận lợi, tôi phải rất tập trung để giữ cho thiết bị bay ổn định và duy trì được độ mượt mà của chuyển động. Ngoài ra, thời gian bay của flycam thường bị giới hạn bởi dung lượng pin, do đó tôi luôn phải tính toán cẩn thận để nắm bắt khoảnh khắc chính xác trước khi pin cạn. Kỹ thuật panning bằng flycam đòi hỏi rất nhiều sự kiên nhẫn, nhưng những kết quả đạt được luôn khiến tôi cảm thấy xứng đáng.

Không chỉ giới hạn trong việc ghi lại chuyển động một cách hiện thực, kỹ thuật panning còn có thể được sử dụng để tạo ra những tác phẩm nhiếp ảnh trừu tượng. Khi nền mờ đi theo các hình dáng và màu sắc chuyển động, một thế giới khác thường được tạo ra trong khung hình, nơi các yếu tố thị giác bị biến dạng thành những đường nét, hình khối và màu sắc phong phú. Để đánh giá một bức ảnh panning thành công không chỉ đơn thuần ghi lại chuyển động của chủ thể mà còn cần đạt được những tiêu chí về kỹ thuật, nghệ thuật và cảm xúc. Kỹ thuật này đòi hỏi sự cân bằng giữa sự chuyển động của máy ảnh và chủ thể, đồng thời phải truyền tải được cảm giác tốc độ, động lực và sự kết nối giữa đối tượng với môi trường xung quanh. Ngoài ra, sự thành công của kỹ thuật này không chỉ nằm ở yếu tố kỹ thuật mà còn phụ thuộc vào khả năng kể chuyện và truyền tải cảm xúc của nhiếp ảnh gia.

Hiện nay trong các sự kiện lớn từ những giải đua xe, lễ hội,… panning trở thành kỹ thuật tạo dấu ấn cho tác phẩm của người nghệ sĩ. Các nhiếp ảnh gia sử dụng kỹ thuật này để tạo ra những bức ảnh đầy cảm xúc, ghi lại không chỉ hành động mà còn cả cường độ và kịch tính của các sự kiện. Nhờ panning, các khoảnh khắc vốn thoáng qua trong cuộc sống đã được nắm bắt và lưu giữ một cách sống động hơn.

Chia sẻ về khoảnh khắc, NSNA Nguyễn Hải chụp tác phẩm đạt giải Nhất tại lễ hội đua bò chùa Rô lần thứ IX với kỹ thuật panning cho biết: Đây là một trong những lễ hội truyền thống của cộng đồng đồng bào dân tộc Khmer ở An Giang được tổ chức vào tháng 9 âm lịch hàng năm. Lễ hội có nhiều hoạt động văn hóa và tôn giáo, trong đó đặc sắc nhất là cuộc thi đua bò kéo xe gỗ. Sau khi chọn được vị trí tác nghiệp ưng ý, tôi đã dồn toàn bộ sự tập trung để ghi lại những khoảnh khắc đặc sắc nhất của lễ hội. Đặc biệt luôn cố gắng linh hoạt trong việc sử dụng kỹ năng và thiết bị nhằm nắm bắt những giây phút, khoảnh khắc đắt giá. Khoảnh khắc đẹp thường chỉ xuất hiện trong chớp mắt, do đó việc bắt kịp và chụp được khoảnh khắc khi đang lia máy là một thử thách lớn. Vì vậy khi nhận được tin đạt giải Nhất cuộc thi “Khoảnh khắc Lễ hội Đua bò chùa Rô lần thứ IX”, tôi thực sự rất vui và cảm thấy vô cùng may mắn.

Chụp ảnh bằng kỹ thuật panning có những khó khăn nhất định, đầu tiên đó là khó kiểm soát tốc độ màn trập. Phần lớn đối với các đối tượng chuyển động thông thường khoảng 30 đến 60 km/h đòi hỏi phải chụp ở tốc độ thấp. Việc thiết đặt thông số tốc độ cò tùy thuộc vào tốc độ di chuyển của chủ thể và tiêu cự sử dụng. Với tiêu cự khoảng 70 mm, tốc độ di chuyển chủ thể khoảng 30 km/h thì thiết lập tốc độ khoảng 1/20 giây là phù hợp. Còn đối với flycam, tiêu cự là góc rộng (khoảng 24mm) thì tốc thiết lập khoảng 1/5 giây là ổn định. Điều khiển flycam di chuyển đồng tốc với chủ thể khó gấp nhiều lần so với chụp bằng máy ảnh kỹ thuật số, chưa kể khả năng cao va vào các vật cản nhỏ dễ vướng mà cảm biến (của flycam) khó phát hiện như dây điện, cành cây nhỏ.

Để panning hiệu quả trong không gian chật hẹp khó sử dụng tripod, người chụp cần tìm điểm tì tay thuận tiện. Để tiếp cận với kỹ thuật chụp ảnh này cần chọn đối tượng phù hợp, có chuyển động chậm để dễ làm quen và luyện tập thường xuyên. Lúc chưa quen tay có thể sử dụng chân máy để chụp. Đồng thời phải linh hoạt trong quan sát và phán đoán. Đối với panning bằng flycam, có thể mở đường lưới trên màn hình điều khiển để theo dõi bám đối tượng cần chụp tốt hơn. Khi thấy chuyển động “đồng tốc” giữa flycam và chủ thể rồi mới bấm nút chụp ảnh. Với sự kiên trì và luyện tập, những người yêu thích nhiếp ảnh hoàn toàn có thể chinh phục được kỹ thuật panning và tạo ra những bức ảnh độc đáo, ấn tượng - NSNA Nguyễn Hải chia sẻ thêm.

Kỹ thuật panning không chỉ là phương thức để ghi lại khoảnh khắc chuyển động mà còn là nhịp cầu kết nối cảm xúc giữa nhiếp ảnh gia và người xem. Trong thế giới nhiếp ảnh hiện đại với vô vàn thiết bị tiên tiến và kỹ thuật khác nhau, panning vẫn giữ vai trò đặc biệt nhờ khả năng tạo ra những bức ảnh sống động, nơi tốc độ được tái hiện qua từng chi tiết. Việc sử dụng thành thạo và linh hoạt kỹ thuật này mang đến cho nhiếp ảnh gia không chỉ là cơ hội khám phá thế giới chuyển động mà còn mở ra những không gian sáng tạo nghệ thuật vô tận. Chính vì vậy, panning giúp nhiếp ảnh gia “kể” những chuyện đầy cảm xúc bằng hình ảnh, khắc họa nhịp sống và tinh thần của cuộc sống hiện thực một cách ấn tượng và sinh động.